बाँध हुँदैन, मन थुन्ने

पानी सङ्लो भए पनि लोथर खोलाको बहाव केही तेज छ । पाइला दह्रो नबनाई तर्न गाह्रै पर्छ । एक जना युवकले पिठ्युमा नानी बोकेका छन् । उनीसँग हात समातेर अर्की एक युवती खोलो तर्न तम्सेकी छन् । खोलो पार गर्न लागेको यो सानो समूह चितवन पिप्लेका हेमबहादुर चेपाङको परिवार हो । उनले यो सानो संसार निकै दुःखले आर्जेका हुन् ।
दसैं मनाउन उनीहरु काठमाडौंबाट घर आउँदै रहेछन् । महेन्द्र राजमार्गको आडैमा पर्ने लोथरमा झरेर उनीहरु घर तर्फ जाँदै थिए । मकवानपुर र चितवनको सिमानामा पर्ने यो बजार सानो छ तर ढिडो र लोकल कुखुराले गर्दा प्रख्यात छ । चितवनको कोराक, लोथर, पिप्ले गाविसको पहाडी गाउँ र मकवानपुरको काँकडाका चेपाङ तथा तमाङको मुख्य बजार यो नै हो ।
पहाडबाट झरेका चेपाङहरु लोथर बजारमा आफूले ल्याएको कुखुरा निबुवा केरा र डोका बेचेर दसैं मनाउन चामल नुन र मसला जोहो गर्दै छन् । त्यो ठाउँका धेरैले चामलको भात र मसला हालेको तरकारी चाख्ने दसैंमा मात्रै हो । उनीहरुको गाउँ बजारबाट उत्तरमा छ । बाटो भन्नु लोथर खोलाको बगर हो । पिप्ले गाविसको वडा नं. ६ मखरानीमा रहेको हेमबहादुरको घर जान बजारबाट दुई घण्टा पैदल हिड्नु पर्छ ।
यो भुगोलका हेमबहादुर जीवन धान्ने उपाएको खोजीमा वाग्लुड्ड पुगे । वाग्लुड्ड बजारको महेन्द्र चोकमा मासु काट्ने पसलमा काम गर्दा उनको भेट पर्वत जिल्लाको शंकरपोखरी गाविस वडा नं. ३ की सरिता थापा क्षेत्रीसँग भयो । उनै सरिता हेमबहादुरकी जीवन संगिनी बनिन् । गत वर्षको असारमा छोरो जन्मेपछि परिवार लगभग पूर्ण भएको छ तर सवै कुरा सामान्य भैइसकेको छैन ।
पर्वतकी चेलीले चितवनको चेपाङ युवकलाई जीवन भर साथ दिन गरेको निर्णय परिवारलाई स्वीकार्य थिएन । त्यसैले बिहे पछि सरिताले माइतीको आँगन छुन पाएकी छैनन् । अरु बेला भन्दा पनि तीज दसैं र तिहार आउँदा माइती सम्झेर भक्कानिने गर्छिन उनी । यी पर्वहरु छोरी ज्वाइ नाति नातिनी बिना अपूर्ण जस्तै हुन्छन ।
तीन भाइ दुई बहिनी मध्ये कान्छी हुन् सरिता । दिदीको बिहे राम्रै ठाउँमा गर्न सकियो भनेर आमा बाबु मख्ख परेका थिए । वाग्लुङ बजारमा बस्ने दिदीलाई भेट्न बेलाबेलामा जाने गर्दा हेमबहादुरसँग सरिताको भेट भयो । बोलचाल सुरु भएको तीन महिना पछिनै ६३ साल भदौं नौ गते उनले हेमबहादुरलाई वरमाला पहिर् याइदिइन् । जुन माला जन्म घर छेक्ने पर्खाल बन्यो ।
'पानी नचल्ने जातसँग गएकी भनेर मसँग सवै रिसाएका छन्’ सरिताले सुनाइन् । देशभर गरेर ५३ हजारको हाराहारिमा रहेको चेपाङ नेपालको अति सिमान्तकृत आदिवासी जाति हो । बनपाखा नजिक दुखसाथ बसेका विपन्न चेपाङलाई पुरानो समाजले पनि 'पानी नचल्ने जात’ भित्र पारेको छैन तर के भएर हो सरिताको परिवार हेमबहादरलाई त्यसो भन्छ ।
गत वर्षको असारमा छोरो जन्मे पछि उनी माघमा माइती गाउँ पुगिन तर कसैले उनको वास्ता गरेन । माइतीको मन नपग्लेको आभाष पाए पछि उनी फर्किन । तीन वर्ष हेमबहादुसँग बस्दा उनमा पर्वतमा जन्मेकी क्षेत्रीको छोरीको छनक हराउदै छ । दुरीको हिसावले पनि कहाँको पर्वत कहाँको पिप्ले तर अचेल उनको बोलिको लवज पनि चेपाङको जस्तै हुन थालेको छ ।
बिहे पछि वाग्लुङ बस्न सक्ने अवस्था नै थिएन । त्यसैले उनीहरु चितवन आएर बसे अनि केही समय पछि काठमाडौं लागे । अहिले काठमाडौं जोरपाटीको सेतो गुम्बाको गलैचा कारखाना उनीहरुको बिसौनी भएको छ । जहाँ परिवारको गर्जोटार्ने ध्याउन्नमा दम्पती नै रातो दिन काममा व्यस्त हुन्छन् । गत वर्षदेखि सरिताका नन्दहरु पनि यही काममा छन् । त्यसैले होला चेपाङझै बनेकी उनी ।
आपुनो रोजाई प्रति उनको कुनै गुनासो छैन । 'इच्छाले आएको सुख दुःखको मतलव राख्ने कुरै भएन’ उनले सुनाइन् । उनको विचारमा मन नै सबै भन्दा ठूलो हो जब मन खुसी हुन्छ अन्य कुराबाट असन्तोष उब्जन्न । स्वीकारे पनि नस्वीकारे पनि उनले बाबुआमालाई भन्न चाहेको यो नै हो । तर यो भन्न नपाउँदा मनको एक कुनामा दुःख डल्लो परेर बसिरहेको छ ।
पर्वका बेला चिन्ताको त्यो सानो बिबिरो केही बढ्छ । चैते दसैंमा लाग्ने मेलाले ख्याती कमाएको बाग्लुङ नजिक हुर्केकी सरिताले दसैंमा उता हुने गज्जबो चहलपहल भुलेकी छैनन् । अलि राम्रोसँग दसैं मनाउनका लागि पनि चेपाङहरुले निकै मिहनेत गर्नु पर्छ । जुन रमाइलो उनले तीन वर्ष अघिका दसैंमा भोग्ने गर्दथिईन त्यस्तो उल्लाहस पिप्लेको पहाडी बस्तीमा पाईदैन ।
उनको दाइ प्रहरी निरीक्षक हुन् अरे । भिनाजु पनि राम्रै ठाउँमा जागिरे । यी मध्ये कसैले एक दिन बाबुआमालाई कुरा बुझाउनेमा उनी आशावादी छन् । 'माइतीले आफुहरुलाई बोलाएको नानीलाई काखमा राखेर मान्यजनबाट टीका लगाएको’ यस्तो क्षण सम्झदा उनी कहीले खुसी हुने गर्दछिन् भने कहीले यही कुराले उनलाई रुवाउँछ ।