Wednesday, September 28, 2011

चरीमाया

फोटो हेर्दा अलि उमेर भए झै देखिन्छ, तर यी मान्छे सानै छन् शरीरले नसमाएको ह्वाङ्ल्याङ्गको हरियो ब्लाउज, आकासे रङ्को बुट्टे सारी, दाहीने नाडीमा हरियो चुरा, देब्रे नाडीमा एउटा हरियो अरु रातो चुरा, खुट्टामा नमिलेको प्लाष्टिकको कालो चप्पल, नाकमा गोलो मुन्द्री यो या बुलाँकी के हो झुण्डीएको, यस्तो पहिरनकी ति युवतीको अनुहारमा कुनै चहक छैन साह्रै नै पिर परेर टोलाएकी जस्ती, रुदा रुदै भर्खर थामिएकी बालिका जस्ती उनी बालिका होइनन् यो कुरा उमेर अरु कुराले भन्दा पनि गलामा झुण्डीएको लामो रातो पोतेले भनि रहेको
'तिम्रो नाम के हो ?' नजिकै गएर सोध्दा उनी झसङ्ग भइन उनी साच्चिकै टोलाएर बसेकी रहिछन् मेरो आवाज सुनेपछि उनको आँखा केही सल्बलाए गालामा अडाएको हात झिकिन घुँडामा पुराइन् सारीलाई घुँडाबाट केही तल सारिन् तर मेरो सोधाइको सुनुवाइ गरिनन् अनि मैले फेरि उनलाई पहिलाको प्रश्न दोहराए आडैमा एकजना युवक थिए, दाहिने हातले विस्तारै कोट्टाइन उसलाई त्यसपछि के होला भन्दै युवकले तर्फ हेरो मैले फेरि सोध्नु परो उनको नाम के हो भनेर
'उसको नाम चरी माया हो' युवकले भन्यो त्यो युवक चरीमायाको लोग्ने रहेछन् युवक पनि खाइ लाग्दो थिएन मैले सोधे चरीमाया भए तिमी को नि यसले भन्यो ' बुधराम ' यी दुवै नेपालका सिमान्तकृत आदिवासी समुदाय चेपाङको छोराछोरी हुन् चेपाङहरु चितवनको पहाडी क्षेत्रमा बस्छन् चितवनको विकट पहाडी क्षेत्र लोथर गाविसको वडा नं. कान्दाका बासिन्दा हुन् चरी बुध कान्दा जान पैदल हिड्नु पर्छ पैदल हिड्ने बानी नभएकाहरुलाई राजमार्गबाट १२ घण्टाभन्दा बढी लाग्छ कान्दा पुग्न कान्दाका बासिन्दाले या सात घण्टामा काट्छन् यो बाटो
चरीमायालाई सोध तिम्रो उमेर कति हो भनेर तर उत्तर बुधरामले नै दिए १७ भनेर बिहेबारी २० पारी भन्ने नारा त्यो कान्दामा के लागु हुनु अझ उनीहरुको बिहे भए कै पाँच वर्ष पुगे तिम्रो उमेर कति नि मैले बुधरामलाई सोध्दा उनले २१ भने अर्थात बुधराम १६ चरीमाया १२ कि हुँदा यी दुईबीच लगन गाँठो बाँधिएको रहेछ बिहेको दुई वर्षमा चरीमायाले छोरी जन्माइछन् यी चरी १४ वर्ष मै आमा बनेकी रहिछन् तर चरीको कोख अहिले रित्तै
जन्मेको १० महिना मै छोरीको मृत्यु भएको रहेछ 'घाँटी घ्यारघ्यार भइरहन्थ्यो बचाउ नै सकिएन' बुधरामले खिन्न हुँदै भने उनलाई के भएको हो गाउँको ठुलो धामीले पनि खुट्ट्याउन सकेन धामीले नसकेपछि कालले लैजाने नै भयो भन्छन् बुधराम त्यो ठाउँमा डाक्टर भने पनि भगवान बने पनि त्यही धामी नै हो 'अस्पताल ज्यादै टाढा पो है सर' बुधरामले भने टाढा भएकाले अस्पताल आँगन टेक्न पाउँदैनन् धेरैले
'कान्दा' यो नामले तपाइँहरुलाई पक्कै केही सम्झना भएकै होला यो त्यही गाउँ हो जहाँ गत वर्षको जेठमा जंगलबाट ल्याएको विषालु च्याउ पकाएर खाँदा एकै घरका आठजनाको ज्यान गएको थियो चितवन जस्तो कहलिएको सुगम जिल्लामा भइकन पनि कान्दाको कष्ट कर्णाली क्षेत्रको कुनै गाउँको जस्तो चरीमायाको पोते यसैको उदाहरण हो चरीमायाको रित्तो कोख यसैको प्रमाण हो कान्दा चितवनका सरकारी निकायको आँखा पर्न नसकेको गाउँ हो जहाँ चरीमायाको जस्तो पिडा, त्यहाँ रहेका ५६ घरमै चाडै ननिस्कने पाहुना जस्तो बास बसेको

Wednesday, September 14, 2011

देउजरकी हरिमाया

हरिमायलाई मैले साउनको अन्तिम हप्ता भरतपुर अस्पतालमा देखेको थिए उनी गर्भवती भएकी रहिछन् गर्भवती महिलाले स्वास्थ्य केन्द्रमा नियमित जाँच गराउनु पर्छ त्यसैका लगि उनी अस्पताल आएकी थिइन् नाम हरिमाया चेपाङ ठेगना सिद्धि गाविसको देउजर हो भन्ने सुनेपछि मेरा कान केही ठाडा भएका थिए सिद्धि गाविस चितवनको पहाडी गाविस हो जहाँ ८५ प्रतिशतभन्दा बढी चेपाङ बसेका छन् चेपाङहरु सिमान्तकृत वर्गमा पर्ने नेपालका आदिवासी जनजाती हुन् पहाडी पाखेरामा कष्टकर जिवन बिताइ रहेका उनीहरुको आर्थिक अवस्था कमजोर अनि शिक्षा स्वास्थ्य तथा समाजिक जागरणको क्षेत्रमा पनि पछाडी छन् भन्ने गरिन्छ
त्यस्तो ठाउँ सामाजिक अवस्थाकी हरिमाया स्वास्थ्य परीक्षणको लागि भरतपुरसम्म आइन भन्ने सुन्दा कान ठाडो हुनु स्वभाविकै हो भरतपुर आसपास कै धेरै गर्भवती महिला अत्यावश्यक नियमित स्वास्थ्य जाँचका लागि अस्पतालनआउने परिपाटी भरतपुरबाट धेरै टाढा देउजर गाउँकी हरिमाया भने आइछन् अरुले पछाडी परेको भनेर बुझ्ने गरेको चेपाङ समुदायमा स्वास्थ्यका लागि आएको गज्जबको चेतनको रुपमा लिए मैले यसलाई त्यो बेलाको कुरा थियो उनै हरिमाया हिजो भदौ २८ गते बुधबार फेरि भेट भइन्
देउजर उनको पुरानो गाउँ रहेछ केही वर्षयता भने पदमपुरको नयाँबस्तीमा बस्ने गरेकी रहछिन् त्योबस्ती भन्दा झण्डै तीन किलो मिटर पर दक्षिणमा रहेको जुटपानीको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा देखिएकी हुन् उनी एक महिनाअघिको भेषभुषामै थिइन उनी, त्यही पुरानो मैलो म्या_िक्स भिरेकी कपाल पनि राम्रोसँग नकोरेकी हरिमाया लौन पेट दुख्यो भन्दै स्वास्थ्य केन्द्र आएकी रहेछन् परीक्षण पछि स्वास्थकर्मीले हरिमाय सुत्केरी हुने अवस्थामा पुगेको ठहर गरे तर उनी भने घर जाने अडान राख्न थालिन्
'घरमा कोही छैन बाख्रा चराउँदा चराउदै यसो दाम्लोमा बाधेर आएको घाँस हाल्न पनि पाएको होइन' हरिमायले घर जानु पर्ने बाध्यता खोलिन् हरिमायाले योभन्द्या अघि दुईवटा बच्चा जन्माएकी छन् जेठी छोरी नौ अर्को छोरो वर्षको यी दुई बाहिर बसेर पढ्छन् घरमा लोग्ने उनी मात्रै सातवटा बाख्रा छन् घरमा कमाइको राम्रो स्रोत हो यो लोग्ने साह्रै सिधा सोझा छन् कुल्ली काममा जान्छन् बिहान बाख्रा लिएर जंगल जाँदा लोग्ने कुल्ली काममा निस्केका थिए त्यसैले घरमा बाख्रा स्याहार्ने कोही भएन भनेर हरिमाया निकै पिरोलिएकी थिइन्
पेट दुखेपछि साइकल चढेर हुत्तिदै उनी स्वास्थ्य केन्द्रमा आइपुगेकी थिइन् साइकलमा दौडिदै गएर बाख्रालाई घाँस बाँधेर फेरि आइ हाल्छु भन्ने प्रस्ताव राखिन उनले तर नस्रहरुले जाँदौ गर्दा बाटो मै बच्चा जन्मियो भने के हुन्छ भनेर हकारे यो हकराइले पनि हच्किनन् हरिमाया उनी बेडमा बस्नुको साटो दौलोमा आएर उभिन थालिन् मौका मिले साइकल टिपेर घर दौडने हुन कि भन्ने पिरलो भयो स्वास्थ्यकर्मीलाई कसैसँग खवर पठाएर श्रीमानलाई यही बोलाउ भन्ने सल्लाह दिए हरिमायालाई उनीहरुले केन्द्रमा आएको एक युवकलाई केही कुरा भनेर पठाइन उनले हरिमायाको लाग्नेलाई पनि मैले भरपुरमा भेटेको थिए देखे चिन्न सक्छु मै गएर ल्याइदिउँ क्याहो भन्ने लाग्यो तिम्रो लोग्ने कहाँ छन् भनेर सोधे उने क्ल्व चोकमा घर बनाउने काम गर्दैछन् भनिन् क्लव चोक टाढा थिएन त्यसैले मैले बाइक लिएर उनको श्रीमान खोजिदिन गए पुरा क्लव चोकका एकएक घर हेरे तर हरिमायाका श्रीमान देखा परेनन् रित्तो हात फर्के
स्वास्थ्यकेन्द्र छिर्दा मैले हरिमायाका श्रीमानलाई बेाजमा टुक्रुस्स बसेको देखे लोग्ने गएपछि हरिमाया केही ढुक्क देखिन् उनले लोग्नेलाई घर गएर बाख्रा स्याहर्न फेर्ने कपडा लिएर आउन अराइन् साइकल बोकेर हरिमायाका लोग्ने गए त्यसपछि बल्ल हरिमाया शैयामा गएर पल्टिन् जुटपानीको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा प्रशुति सेवा सुरु भएको एक वर्ष पुगेको रहेछ कुल ७२ जना त्यहाँ आएर सुत्केरी भएका रहेछन् हरिमाया जस्ता चेपाङ समुदायका कतिजना सुत्केरी भए छन् ? नस्रहरुले ढड्डा नै पल्टाएर खोज्न थाले ७२ मा चेपाङ महिला जम्मा दुईजना मात्रै रहेछन्




Wednesday, August 31, 2011

संविधानको लागि तपस्या

स्कुल पढ्दा हामीले नेपालका कुनै प्रचिन राजाका बारेमा घोक्ने गरेको कुरा यस्तो थियो ती राजाले गर्मीमा पंचअग्नी ताप्ने गर्दथे जाडोमा कपडा समेत नलगाएर हिमालयमा गए तपस्या गर्दथे आफ्ना मनोभावनाहरु पुरा गराउन भगवान पुर्कार्दै उनले त्यसो गर्ने गरेको हाम्रा पाठ्यपुस्तकमा बर्णन थियो ति राजाको सम्झना यो बेलामा किन भयो भन्ने लाग्न सक्छ अस्ति भदौ १३ गते मध्यान्हमा भरतपुरमा देखेको एउटा दृश्यले उहिल्यैको त्यो पढाइ याद दिलायो
भदौ महिनाको चर्को गर्मी, आकास बादल बिहीन थियो मध्य दिनको सुर्यको तापले सडकको कालोपत्रे पग्लेलाझै भएको थियो यस्तो बेलामा ६९ वर्षका एक बृद्ध प्ले कार्ड बोकेर सडकमा निस्किए चितवनको विकट पहाडी गाविस कोराकका बिर्खबहादुर चेपाङ 'समय मै संविधान देऊ' भन्ने नारा लगाउँदै खाली खुट्टा तातो पिचमा फटाफट हिँडे हामीले पढेको राजाको सम्झना गराउँदैन यो दृश्यले
नेपाल चेपाङ संघ चितवन जिल्ला कार्य समितिले भरतपुरमा आयोजना गरेको दवाव र्याली कोणसभामा भाग लिन उनी कोराकबाट आएका हुन् भरतपुरबाट उत्तर पुर्वी दिशामा रहेको कोराक ५० किलो मिटर टाढा तर २० किलो मिटर मोटर बाटोमा हिडेर अरु बाटो पैदल जानु पर्छ 'गाउँमा चप्पल लगाउने गरेको छैन' संविधान माग्न सदरमुकाम आएका बिर्खबहादुरले भने
चेपाङहरु नेपालका सिमान्तकृत आदिवासी हुन् विकड पहाडी क्षेत्रमा बस्ने हुनाले उनीहरु आर्थिक रुपमा नाजुक अवस्थामा छन् पाखो खेत बारीमा फलेको अन्नले तीन महिना पनि खान नपुग्ने चेपाङहरुको संख्या अत्याधिक 'खाने पुग्दैन चप्पल लगाउने राम्रा कपडा फेर्ने कुरा सम्भवै छैन' बिर्खबहादुरले सुनाए अरु बेला लगाएर संविधान माग्नका लागि कठोर बन्नका लागि पनि फुकालेका होइनन् उनले चप्पल उनको नियति नै यस्तो
संविधान के हो ? सरकार के हो ? अहिले प्रधानमन्त्री को ? यस्ता कुराको केही मेसो छैन उनलाई हिजो देशमा अशान्ति थियो भन्ने कुरा भने थाहा उनलाई उनको गाउँमा लुक्नका लागि माओवादी जान्थे माओवादी खोज्दै सेना पनि पुग्थे भिडन्त भएर मान्छे पनि मरे कोराकको चिप्लेटी नजिकैको वीरेन्द्रनगरमा भिडन्त भएर मान्छे मरेको उनको दिमागमा ताजै
'अब त्यस्तो लडाइ नहोस भन्ने चाहना मात्रै हो मलाई अरु धेरै कुरा थाहा भएन' बिर्खबहादुरले भने तर उनका चाहना यहाँका नेताले सुन्ने नसुन्ने ठेगान छैन गाउँका साथीहरुले जाउँ भनेकाले उनी सदरमुकाम आएका हुन् गाउँबाट भरतपुर पनि उनी कमै आउजाउ गर्छन् संविधान माग्न चितवनमा विभिन्न पहाडी गाउँबाट भरतपुर आएका चेपाङहरुमा बिर्खबहादुर जस्ता चप्पल बिहीन चेपाङ चारजना थिए
भरतपुरको केन्द्रीय बसपार्कमा भेला भएर उनीहरुले र्याली निकाले तीन् किलो मिटर तातो पिच हिडेर र्याली चितवन जिल्ला विकास समितिको कार्यलय प्राङगण भित्र छिर्यो जहाँ कोणसभा सम्पन्न भयो 'चेपाङ बहुल्य चितवन धादिङ गोरखा मकवानपुर तनहुँमा जिल्लामा हामीले र्याली निकालेका हौं' नेपाल चेपाङ संघका केन्द्रीय महासचिव यमन चेपाङले जानकारी दिए
भदौ १४ मा संविधानको मस्यौदा जारी हुनु पर्ने उनीहरुको माग थियो चेपाङ बाहुल्य क्षेत्रलाई चेपाङ स्वायत्त गणराज्य घोषणा गर्नु पर्ने उनीहरुको अर्को मुख्य माग रहेको विकट क्षेत्रमा बस्ने लोपोन्मुख अवस्थाका जाति भए पनि संविधान सभामा दुईजना चेपाङ पुगेको छन् माओवादी एमालेले समानुपातिक सिटमा एक एकजना चेपाङलाई सभासद बनाएका छन्



Sunday, August 7, 2011

खै कस्ले सुन्ला यीनका कुरा

गत वर्ष जंगली च्याउ खाँदा एकै परिवारका आठजनाको दुःखद निधन भयो यो पटक गाउँको सानो स्कुल पहिरोले भत्काइदियो भत्केको स्कुल मर्मतको कुरा पर जाओस सो स्कुलमा पढाउने शिक्षक समेत नहुने भए शिक्षकको तत्काल व्यवस्था होस भन्ने माग लिएर आइतबार जिल्ला शिक्षा कार्यालय आएका चितवनको विकट क्षेत्र कान्दाका बासिन्दा झनै निराश भएर फर्के
लोथर गाविस चितवनको विकट पहाडी गाविस हो सो गाविसको वडा नं. मा पर्ने कान्दा गाउँ लोथर गाविसकै विकट गाउँ हो कान्दा पुग्न पुर्व पश्चिम राजमार्गको वीरेन्द्रनगर या भण्डारमा झरेर १२ घण्टा पैदल हिड्नु पर्छ सो गाउँमा वि..२०५८ सालमा कान्देश्वरी राष्टिय प्रथामिक विद्यालय खुलेको
कक्षा चारसम्म स्वीकृत पाए पनि त्यहाँ पाँच कक्षासम्म पढाइ हुँदै आएको कान्दा गाउँका सयजना विद्यार्थी सो विद्यालयमा पढ्छन् 'अब भने सवैलाई एक्लैले पढाउनु पर्ने भएको ' विद्यालयका प्रधानअध्यापक बालकृष्ण थपलियाले भने प्राविसम्म पढाइ हुने विद्यालयमा कम्तीमा दुईजना दरबन्दीको शिक्षक रहनु पर्ने भए पनि त्यहाँ एकजना मात्रै छन्
चार वर्षदेखि त्यहाँ अर्का शिक्षक सहदेव पाठकले पनि बालकृष्णलाई सहयोग गर्दै आएका थिए दरबन्दीको एकजना शिक्षकले ५० जना विद्यार्थीलाई पढाउनु पर्छ त्योभन्दा बढी विद्यार्थी भए सरकारले बालकोष (पीसीएफ) मार्फत अरु शिक्षकको लागि रकम व्यवस्था गर्छ ५० भन्दा बढी विद्यार्थीका लागि आउने रकमबाट शिक्षक पाठकको तलब भुक्तान हुँदै आएको थियो
पीसीएफबाट गत वर्षसम्म विद्यालयमा ६० हजार रुपैयाँ गएको थियो यो वर्ष जम्मा नौ हजार रुपैयाँ जाने भयो 'एक वर्ष पढाएर नौ हजार रुपैयाँ लेउ भन्न सकिएन सहदेव सरले जागरि छाड्ने अवस्था आयो' प्रअ थपलियाले भने कान्दा गाउँमा चन्दा अनाज उठाएर निजी स्रोतमा शिक्षक राख्न सक्ने अवस्था छैन
त्यसैले आइतबार चितवन जिल्ला शिक्षा कार्यालयमा प्रअ थपलिया विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष चन्द्रबहादुर तमाङ शिक्षक अभिभावक संघका अध्यक्षा सिताबहादुर चेपाङ सहितको टोली कुनै उपाय निस्कन्छ कि भनेर आइपुग्यो गाउँलेका कुरा सुनेपछि जिल्ला शिक्षा अधिकारी बैकुण्ठराज अर्यालले तत्काल समस्या सुल्झाउने कुनै उपाए छैन भने जवाफ दिए
यसभन्दा अघि उनीहरुले गाविसका प्रतिनिधिहरुलाई पनि भेटेका थिए 'उनीहरुले तलबका लागि भनेर पैसा दिन सकिन्न बरु हामीले केही रकम दिन्छौ त्यो लगेर अमि्रसो लगाउँ कागती खेती गर त्यही बेचेर तलबमा खर्च गर भन्ने दिर्घकालिन उपाए दिएर पठाए' प्रअ थपलियाले भने अहिले वर्षे विदा भएको स्कुल भदौ लागेपछि खोल्ने कि नखोल्ने भन्ने दोधार उत्पन्न भएको
कान्दाबाट अर्को विद्यालय यउरालीटार भन्ने ठाउँमा कान्दाबाट त्यहाँ पुग्न चार घण्टा लाग्छ पाँच कक्षा उत्तीर्ण भएपछि पनि टाढा जानको धौले धेरै विद्यार्थीले पढाइ छाड्छन् कक्षा एक पढ्नको लागि त्यहाँ पुग्ने कोही हुँदैनन् 'खान राखेको मानो काटेर स्कुल खोल्यौं अहिले आएर शिक्षकलाई तलब पनि दिन नसकेर बेहाल हुने भयो' सिताबहादुरले दुखेसो पोखे





सिमलाको श्रमदेखि गैंडा सिकारसम्म

चितवनको पहाडी गाविस कोराकको वडा नं चिप्लेटी गाउँका काजिमान चेपाङको चार पाँच वर्षअघिसम्म गाउँमा छुट्टै शान थियो गाउँदेखि धेरै टाढा रहेको भारत हिमांचल राज्यको सिमलामा श्रम गर्न उनी मात्रै जाँदैन थिए गाउँका युवाको टोली नै त्यहाँ पुर्याउँदथे सिमलाको श्रमले काजिमानको मात्रै होइन गाउँका धेरै घरको चुल्हो राम्रोसँग बल्न सहयोग पुगेको थियो
उनै काजिमान अहिले भरतपुर कारागारमा थुनिएका छन् दुर्लभ वन्यजन्तु गैंडा मारेको जघन्य अपराधमा उनी जेल परेका हुन् एउटा दुईवटा हो नौ नौवटा गैंडा मारेको अभियोग लागेको उनीमाथि परदेश पुगेर श्रममा रमाइ रहेका उनी गैंडा सिकारी कसरी भए ? काजिमान भन्छन् 'सुरुमा निकुंजले मलाई अनाहकमा गैंडा सिकारी भनेर खोज्न थाल्यो भाग्दा हिड्दा पछि त्यही काममा लागियो '
काजिमानका काका विजराम चेपाङ वडाध्यक्ष समेत भएका व्यक्तिहुन् उनी भन्छन् ' विस २०४९ सालमा पहिलो पटक सिमला पुगेको हो ' सिमलामा घर बनाउने कुल्ली काममा लागे काजिमान त्यहाँ चाहिने कामदार गाउँबाटै मगाउन थाले उनले एक पटक युवाहरुको समुहको पछि लागेर विजराम पनि सिमला पुगे
'के कस्तो रहेछ भनेर हेर्न गएको थिएँ' विजरामले भने धेरै टाढा गए पनि युवाहरुले मिहनेत गरेर दुईचार पैसा जोडेको देख्दा विजराम दंग थिए काजिमाले गाउँका केटाहरुका लागि पनि केही गरेको देख्दा उनी झनै मख्ख थिए विस २०५६ सालमा आमा बितेको खबर सुनेर काजिमान घर आए त्यसपछि भने उनी फर्केनन् गाउँ मै बसे
सिमलामा सिकेको सिप उनी गाउँ ठाउँमै लगाउन थाले 'सिमलामा घरको गाह्रो लगाउने ढुंगा बोक्ने कुल्ली काम गर्दथ्यो यहाँ घर बनाउने ठेक्का लिन थाल्यो' विजरामले सुनाए चेपाङहरु नेपालका अल्पसंख्यक आदिवासी हुन् पहाडी पखेरा नजिक बस्ने उनीहरु विपन्न छन् 'काम गरेर दुई चार पैसा जोड्नु मेरो लागि अभिसाप भयो' भरतपुर कारागारमा रहेका काजिमानले कुरा खोले
कोराकमा पहिलेदेखि नै गैंडा सिकारीको बिगबिगी थियो काजिमानको आर्थिक हैसियतमा सुधार देखिएपछि निकुंजले उनीमाथि पनि शंका गर्यो 'मलाई ६० सालबाट निकुंजका मान्छेले खोज्न थाले' काजिमानले भने 'खोजेका मान्छे समातेर निकुंजले कहिल्यै छाड्दैन थियो त्यसैले निकुंजले समात्न थुन्ने भयो भन्ने डरले लुक्दै हिड्न थाले '
काजिमान लुक्न थालेपछि निकुंजको शंका झनै झाँगिदै गयो उनी घरमा बस्नै नसक्ने हुन थाले यही मेसोमा उनको भेट कोराक कालिखोलाका राजकुमार चेपाङसँग भयो राजकुमार त्यो बेलाका नामुद गैंडा सिकारी थिए 'अब कामै नगर्दा तेरो नाम मुछियो घरमा बस्न नसक्ने भइस बरु मसँगै हिँड भनेर राजकुमारले कर गर्यो' काजिमानले पुरानो दिन सम्झिए
त्यसपछि राजकुमारको पछि लागेर काजिमान गैंडा मार्न निस्किए यो विस २०६३ सालको कुरा हो हाल ३१ वर्षका भएका काजिमान ६६ सालसम्म गैंडा मार्ने काममा लागेको स्वीकार गर्छन् तर गैंडालाई सिधै गोली हानेको भने उनले इन्कार गरे उनका अनुसार बलबहादुर प्रजा भन्नेले गोली हान्थ्यो गैंडा मरेपछि राजकुमारले खाग झिक्थ्यो
कहिले काही राजकुमारले भनेको ठाउँमा खाग पुर्याउन जान्थे रे काजिमान उनले चितवनको खुरखुरेमा गएर एकजना अपरिचतलाई खाग जिम्मा लगाएका रहेछन् अरु बेला जंगलमा गैंडा कुरेर बस्ने समुहमा मिसिएर भात पकाउने गस्ती आएको नआएको हेर्ने गर्दा रहेछन् निकुंजको जंगल भित्र गैंडा ढुकेर १२ दिनसम्म बसेका रहेछन् उनी
'नोऊ पटक काममा जाँदा साढे लाख रुपैयाँ हात पर्यो' काजिमानले कमाइका बारेमा भने थोरैमा २० हजारदेखि बढीमा एक लाख ५० हजार रुपैयाँसम्म बुझेका रहेछन् उनले पैसा राजकुमारले नै दिन्थ्यो रे उसले जे जति दियो थाप्यो हिड्यो किन थोरै भनेर प्रश्न समेत उठाउन नपाइने काजिमानले बताए
निकुंजले नामुद सिकारी भनेको राजकुमार गोरखाबाट किर्ते नागरिकता झिकेर राहदानी बनाइ विदेश गएको काजिमान बताउछन् उनी भने विस २०६७ सालको फागुन १३ गते स्याङ्जाबाट समातिए उनी मात्रै हो फुपु पर्ने एकजना सहित काजिमानका दुई श्रीमती बहिनी पनि पक्राउ परे यही अपराधको आरोपमा
गैंडा मारेमा ५० हजार रुपैयाँदेखि एक लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना पाँचदेखि १५ वर्षसम्म कैद या दुवै सजाय हुन सक्छ काजिमानलाई यो कुराको हेक्का पनि नभएको होइन तर निकुंजले त्यस्सै लखेटेपछि अन्तिममा फन्दामा परियो भन्छन् उनी पक्राउ पर्नु अघिका सातआठ वर्ष उनले लुक्दै भाग्दै बिताए कमाएको पैसाको केही ठेगान नै भएन
काजिमानको गाउँमा २२ कठ्ठा खेत पनि जो उनको पुख्र्यौली सम्पत्ति हो हातमा सिप पनि नभएको होइन त्यसैले इज्जत ज्यान जोखिममा हालेर पैसाका लागि गैंडा मार्नु पर्ने अवस्था थिएन भन्छन् उनी सिमला पुगेर भए पनि उनले पसिना बगाएर पैसा जोड्न थालेका थिए तर निकुंजजले यसैमा अनाहकमा शंक गर्दा भुमरिमा परेको हो भन्छन् काजिमान






Sunday, July 10, 2011

साहारा छिन्ने गैंडाले नै आशा जगायो लहनीको

पश्चिम चितवनको मेघौली गाविस वडा नं. ५ कि लहनी महतोलाई गैंडा भनेपछि निकै रिस उठ्ने गर्दथ्यो । गैंडाले हानेर तीन वर्षअघि श्रीमान शिवरामको मृत्यु भएपछि उनको साहारा गुम्यो । तर जंगलका तिनै गैंडाका कारण अहिले लहनीको जीवनमा नयाँ आशा जन्मिएको छ ।
मैघौलीको वडा नं. ५ चितवन राष्ट्रिय निकुंजको जंगलसँग पुरै जोडिएको छ । त्यहाँ गैंडा हेर्न पर्यटकहरु आउन थालेका छन् । पर्यटकलाई खाने बस्ने सुविधा दिन गाउँमा होमस्टे तयार भएका छन् । लहनीको घर पनि गाउँमा बनेका सातवटा मध्येको एउटा होमस्टे हो ।
होमस्टेमा बस्ने पर्यटकहरुले तिर्ने पैसाबाट घर खर्च जुटाउन सजिलो हुने लहनी बताउँछिन् । कुनै बेला श्रीमान मारेर बेसाहारा बनाएको गैंडा अहिले आएर उनका लागि आर्जनको माध्यम बन्न पुगेको छ । गैंडा नभएको भए यॊ गाउँमा बस्न भनेर को नै आउँथ्यो र भन्छिन् उनी ।
लहनीको नाममा पाँच कठ्ठा जमिन छ । त्यसको खेतीले छ सात महिना मात्रै खान पुग्छ । शिवरामले दुई विहे गरेका हुन् । लहनी कान्छी श्रीमती हुन् । जेठीको ४९ सालमै निधन भयो । लहनीको कोखबाट पाँचजना छोरी जन्मेका छन् । जेठीको कोखाबाट पनि छजना छोरी मात्रै जन्मे ।
विस. २०६५ सालको फागुन १ गते मेघौलीको बेतरी खोला नजिक गैंडाले आक्रमण गरेको थियो शिवरामलाई । घर बार्ने स्याला लिन उनी जंगल पसेका थिए । गैंडाले हानेपछि उनको घटना स्थलमै प्राण गयो । परिवारको अभिभारा लहनीको काँधमा आयो ।
शिवरामको मृत्यु हुँदा पाँच कक्षामा पढ्दै थिइन् माइली छोरी विष्णु । घर खर्च जुटाउनको लागि उनले पढ्न छाडेर् अर्काको घरमा काम गर्न थालिन् । जेठीको कोखबाट जन्मेका छमध्ये पाँच छोरीको बिहे भइ सकेको छ । लहनीका पाँच छोरीमा कुनैको पनि बिहे भएको छैन ।
छोरीहरुलाई अर्काको घरमा काममा पठाएर र आफुले पनि मेलापात गरेर उनले खर्चको जोहो गर्दै आएकी थिइन् । फागुनमा गाउँमा होमस्टे राख्ने तयारी भयो । 'साह्रै दुख कष्ट भोगेको हुँदा लहनीलाई हामीले छनौट गर् यौ' मेघौली पर्यटन विकास समितिका अध्यक्ष इन्द्रबहादुर केसीले भने ।
होमस्टेमा सुतेको एक रातको तीन सय रुपैयाँ लाग्छ । मासु खानाको दुई सय र सादा खानाको छाकको एक सय रुपैयाँ तिर्नु पर्छ । घुम्न आएकाहरु होमस्टेमा बस्दा तिर्ने यो पैसाले आफुलाई धेरै राहत हुने लहनी बताउँछिन् ।
श्रीमानको निधन भएपछि मध्येवर्ती उपभोक्ता समितिले क्षतिपुर्ती वापत ५० हजार रुपैयाँ दिएको थियो । त्यही रकम मध्येबाट २५ हजार निकालेर उनले दुई पाखे घर जस्ताले छाएकी छन् । नयाँ बिछ्यौना पनि किनिन् । उनको घरमा तीनजना पाहुना सुत्न मिल्छ ।
कमाइको सम्भावना देखेपछि अर्काको घरमा काम गर्न बसेकी छोरीलाई घरमै डाकिन् । विष्णुले पाँच पढेपछि स्कुल छाडेकी थिइन् । तीन वर्षपछि यस पटक उनले विष्णुलाई फेरि पाँच कक्षामा नै भर्ना गरिदिइन् । जेठीदेखि कान्छीसम्म लहनीका सवै छोरी अहिले स्कुल जान्छन् ।
'गैंडा जोगिएमा हाम्रो गाउँमा पर्यटक घुम्न आउँछन् । पर्यटक आउँदा हामीलाई नै फाइदा हुन्छ' लहनी अहिले गैंडा प्रति पुरै सकारात्मक देखिन्छिन् । चितवनमा गैंडा हेर्न भनेर पुर्वी क्षेत्रको सौराहामा अत्याधिक मात्रामा पर्यटकहरु आउने गरेका छन् । मेघौलीमा पनि चहल पहल बढ्न थालेको छ ।








Saturday, July 9, 2011

महराको गुँडमा पार्ला त फुल चरीले

चरी चितवन आइ पुगे । त्यो पनि चितवन राष्ट्रिय निकुंजमा । असली नाम दिनेश अधिकारी भए पनि कामले गर्दा पाएको नाम हो यो चरी । एमालेको राजनीति गरेर पार्टीको धादिङ जिल्ला क्षेत्र नम्बर १ का उपाध्यक्ष पदमा पुगेका छन् उनी । तर अनेक खालका अपराधमा मुछिन्छन् यी चरी । जसका कारण पक्राउ पर्छन् घरीघरी । माओवादीका नेता कृष्णबहादुर महरा गृहमन्त्री भएका छन्, उनले केही दिनअघि घोषणा गरेका थिए 'सय डेढ सय डन समाइने छ ।' वन्यजन्तु संरक्षण संघ नेपाल र छोटकरीमा डब्लुसीएन भन्ने एउटा गैरसरकारी संस्था छ यसले वन्ययजन्तु अपराधसँग सम्बन्धित गतिविधिको सुराकी दिएर प्रहरीलाई त्यस्ता मान्छे समाउन लगाउने र आफ्नो संस्थाको नाम पत्रिकामा छपाउने गर्छ ।
महराको घोषणा आएको केही समयपछि नै चरी पक्राउ परेका छन् । पक्राउ पर्नमा डब्लुसीएनको सुराकीले काम गरेको भन्ने पढ्न पाइयो पत्रिकाहरुमा । झण्डै एक किलोको खाग बिक्री गर्न लागेको भन्ने आरोपमा समातिएर चरी सहितका मान्छेहरु अहिले चितवन निकुंजको हिरासत कक्षमा गुम्सिन बाध्य छन् । जंगलमा चराले बनाउने गुँड बराबरको पनि छैन चितवन निकुंजको हिरासत कक्ष । सुराकी दिएर चरीलाई समाउन लगाउने डब्लुसीएनको रेकर्ड भने त्यत्ति राम्रो छैन है चितवनमा ।
डब्लुसीएनले सुराकी दिएर खाग सहित एक ताका भटाभट मान्छे समातिन्थे । चितवनको भण्डारादेखि मुग्लिनसम्म प्रहरीले धेरैलाई समात्यो । अनि पत्रिकामा नाम आउँथ्यो समातिने, समात्ने र डब्लुसीएनको । समातिएको खाग परीक्षण गर्दा नक्कली भेटियो प्राय । आशंका बढेको थियो नामका लागि मात्रै डब्लुसीएनले केही नक्कली काम त गरेको छैन । एक पटक मनहरीमा बाघको काँचो छाला सहित मान्छे समातिए । डब्लुसीएनको सुराकीमा उनीहरु समातिएका थिए । निकुंजको एकजना अधिकारीले कुरा गर्दथे डब्लुसीएनकै मान्छे गएर बाघ मार्न उक्साएका थिए रे । अनि मारेर छाला काडेपछि निकुंजमा खबर गरेछन् ।
महराको उद्घोषपछि डब्लुसीएनको सुराकीले चरी र रमेश हाल नाम गरेका माओवादी छापामारको सेक्सन सहकमाण्डर काठमाडौंबाट समातिएका छन् खाग सहित । कामना गरौं अघिका जस्तै त्यो खाग नक्कली नपरोस । चरीको खाग प्रकरण टाँयटाँय फिस नहोस । बल्लबल्ल निकंजमा गुँड लगाउन आएको चरी त्यसै भुर्र उडेर गयो भने कम्ता खल्लो हुँदैन है । भाले रुपी सरकारले बनाएको गुँडमा चरी आएर त बसेको छ । उपलब्धि रुपी फुलपार्ने कर्म नगरेको भएत बर्बादै हुन्छ नि, होइन र ? यस्ता चरीलाई अर्को चंखे प्रतिद्वन्दीले गुँडबाट तानेर लैजाने खतरा पनि उत्ति छ हाम्रो नेपालमा । आखिर यो चरी पार्टी रुपी ठुलो रुखको संरक्षणमा छ नि । अनि ठुलो रुखको आड लागेपछि यो गुँड र त्यो गुँड गर्न केही गाह्रो छैन ।

Tuesday, July 5, 2011

उले खायो खिर, मेरो भागमा पिर

आफ्नो हातमा जग्गाको असली लालपुर्जा भनेर ढुक्क हुन नमिल्दो रहेछ मान्छेले कति दुख गरेर कमाएको धनले दुई चार धुर जग्गा जोड्छन तर त्यसमा अनेकको गिद्धे दृष्टी लागेको हुँदो रहेछ बैंक भनेको हाम्रो भरोसाको केन्द्र हो लाखौं करोडौ रुपैयाँ बैंकमा जम्मा गरेर हामी ढुक्कसँग निदाउँछौं तर त्यही बैंकबाट गडबड भयो भने कस्तो होला भोग्नेलाई मात्र थाहा हुन्छ यो व्यथा दिपकको कथा भित्र लुकेको त्यो व्यथा
नारायणगढ आँपटारीमा १५ वर्षअघि एक कठ्ठा चार धुर जग्गा किनेका दिपककुमार सिलवाल अहिले रुन हाँस्नु भएका छन् जग्गा किनेपछि उनले त्यसलाई बैंकमा धितो राखेर मौरी पालन पनि गरे ऋण चुक्ता पनि गरेका हुन् तर अहिले उनको जग्गा बैंक कै कारण रोक्का भएको
दिपकले लिएको ऋणका कारण जग्गा बैंकमा बन्धक भएको पनि होइन उनले जोसँग किनेका थिए सोही जग्गा धनीले धितो राखेर लिएको ऋण नै चुक्ता नभएकाले बैंकले अहिले दिपकको नाममा पुगेको जग्गा रोकेर राखेको पुरानो जग्गा धनीले बैंकको ऋण नतिरे पनि फुकुवाको कागज बनाउन सफल भएकाले मालपोतबाट जग्गा नामसारी सम्भव भएको थियो
'मैले वि..२०५३ साल जेठ गते उमा पाठक बराकोटीको नामको एक कठ्ठा चार धुर जग्गा किनेको हुँ' दिपकले भने उमाले आफ्नो नाममा रहेको दुई कठ्ठा जग्गा मध्येबाट दिपकलाई त्यो जग्गा बेचेकी थिइन् बाँकी रहेको जग्गा निर्मला तिमिल्सेना परशुराम अधिकारीले किनेका छन्
उमाबाट जग्गा किनेपछि दिपकले सो जग्गा कृषि विकास बैंक सुपरिवेक्षण तथा निरीक्षण कार्यालय भरतपुरमा वि..२०५५ साल असार २२ मा धितो राखेर मौरी पालनका लागि ४० हजार रुपैयाँ ऋण झिके उनले त्यसको सावा ब्याज समेत गरेर विस. ०५८ साल पुस गते ७० हजार रुपैयाँ चुक्ता गरे धितोका लागि राखेको उनको जग्गा फुकुवा भयो
त्यसको एक वर्षपछि सो जग्गा बिक्रीका लागि राजिनामा पास गर्न उनी भरतपुरको मालपोत कार्यालय गए त्यो बेला मालपोतमा मोठ भिडाउदा कर्मचारीहरुले जग्गा बैंकबाट रोक्का भएको जानकारी दिए जग्गा कृषि विकास बैंक नारायणगढबाट रोक्का भएको सिलवाललाई भनियो उनी छाँगाबाट खसे झै भए
सो जग्गा धितो राखेर उनले कृषि विकास बैंकको सुपरिवेक्षण तथा निरीक्षण कार्यालय भरतपुरबाट लिएको ऋण एक वर्षअघि नै चुक्ता भएको थियो अरु कुनै बैंकमा उनले जग्गा धितो राखे कै थिएनन् नत धितो राख्नका लागि कसैलाई माजुरी नामा दिएका थिए लिदै नलिएको ऋणको बारेमा सोधखोज गर्दा अचम्म लाग्ने तथ्य फेला पर्यो
'खासमा दिपक लगायत तीजनालाई जस्ले जग्गा बेच्यो उसले सो दुई कठ्ठा जग्गा यस बैंकमा धितो राखेर वि.. २०५० साल चैत्र २२ मा ऋण लिएको हो त्यो ऋण तिरेको यहाँ देखिदैन तर जग्गा बिक्री भए ' कृषि विकास बैंक नारायणगढ शाखाका वर्तमान शाखा प्रवन्धक शुभनिधी लोहनीले भने
बैंकले रोक्का रहेको जग्गा कसरी बिक्री भयो भनेर वि..२०५७ जेठ २३ गते मालपोत कार्यालयलाई पत्र लेखेको थियो 'उमाले ऋण चुक्ता गरेको हुँदा जग्गा फुकुवा गरी दिनु' भन्ने पत्र बैंकबाट वि.. २०५२ साल फागुन १८ गते आएकाले जग्गा फुकुवा गरेको जानकारी मालपोतले बैंकलाई पठाएको
'ऋण कत्ति पनि चुक्ता भएको छैन त्यस्तो पत्र गएको रहेछ' शाखा प्रवन्धक लोहनीले भने त्यसपछि बैंकले वि।स. २०५८ साल पुसमा मालपोतमा अर्को पत्र पठाएर उमाले बेचे पनि किनेका सवै तीनजनाको जग्गा रोक्का गरेको हो 'यो कार्यले हामी सरासर अन्यायमा पर्यौ' दिपकको गुनासो उमाले जग्गा धितो राखेर १० लाख रुपैयाँ ऋण झिकेको बैंकले जानकारी दिएको अहिले त्यो ऋण ४० लाख रुपैयाँ नाघेको '
सो ऋण झिक्ने उमा कुनै सम्पर्कमा छैनन् दिपक सहित निर्मला परशुराम आफुलाई परेको अन्यायका बारेमा जानकारी गारउन कृषि विकास बैंकको केन्द्रीय कार्यालयमा पटक पटक पुगेको छन् तर बैंकले अझैसम्म निकास दिएको छैन
शाखा प्रवन्ध लोहनी भन्छन् 'ऋण नतिरे पनि जग्गा फुकुवाको कागज पठाउनेमा तत्कालिन शाखा प्रवन्धक जगदिश गङ्गोल कार्यालय सहायक चिन्तामणि आचार्यको नाम देखिएको दोषि पाइएमा उनीहरुलाई कारवाही गर्ने छौ ' यी दुवैजानले अवकास पाइसकेका छन् जग्गा किनेका तीनजना माथि अन्याय नै भएको उनीहरुलाई निसाफ दिन केन्द्र्रीय कार्यालयले चासो लिएको लोहनीले बताए




Friday, July 1, 2011

चर्पीलाई पनि विशेश्वर

मैले नेपाली काँग्रेसले महामानव भन्ने गरेको विशेश्वरप्रसाद अर्थात वीपी कोइरलाको नै चर्चा गर्न थालेको हुँ वीपीले १०४ वर्षीय जहानीया राणा शासन उखेल्न महत्वपुर्ण भुमिका खेले उनी नेपालका निर्वाचित पहिलो प्रधानमन्त्री पनि हुन् वीपी कस्ता व्यक्ति हुन मैले चिनाइ रहन आवश्यकता नै छैन उनको मृत्यु उहील्यै भएको हो तर अझै लामो समयसम्म बाँच्ने छन् नेपालीको मन मनमा
वीपीले प्रजातन्त्रका लागि योगदान दिए साहित्यलाई पनि हराभरा बनाए अनि वीपीसँग यो चर्पी कसरी जोडिन आयो भन्नु होला त्यसको पनि चर्चा गर्ने छु विस्तारमा नेपाल सरकारले एउटा कार्यक्रम घोषणा गरेको जसको नाम गरिबसँग विशेश्वर जिल्ला विकास समितिको स्थानीय विकास कोष मार्फत गरिवसँग विशेश्वर कार्यक्रम संचालन हुँदो रहेछ कार्यक्रमको कस्तो प्रभाव भन्ने हेर्न अनुगमन गर्ने टोलीमा बसेर एक दिन गाउँ घुम्न गइयो
मंगलपुर गाविसको वडा नं। झनझनेमा रहेको माया नेपालीको सानो छाप्रोमा गइयो सुरुमा मायाको उमेर त्यस्तै २५ वर्ष जति रहेछ तर१० वर्षभन्दा कम उमेरका दुईजना भदासँग उनी बस्दी रहेछिन् त्यहाँ सात धुर जग्गा उनको रहेछ जंगलको छेउमा बाआमा भाइ श्रीमान सवै बितेका बुहारी अरुसँगै बिहे गरेर हिडेकी मायाको आफन्त भन्नु तिनै दुई साना भदा मात्रै
विपन्न असाहयको त्योभन्दा अर्को रुप सायदै हुन्छ होला अनि स्थानीय विकास कोषले सहयोग गरेर उनले यस पटक छाप्रो पछाडी खानेपानीको धारा गाड्न लागेकी रहिछन् तर चर्पी अझै रहेनछ सवैको घरमा शौचालय बन्यो भनेर खुला दिसा मुक्त क्षेत्र खुदिमुक्ष घोषणा भएको गाउँ हो त्यो तर मायाको घरमा चर्पी छैन त्यो पनि अर्को यथार्थ हो आखिर मायाको घरमा मात्रै होइन रहेछ चर्पी नभएको
मायाकोभन्दा सय मिटर वरको अर्को घरमा गयौं हामी त्यो घर राम्रो थियो टिनले छाएको घर सानो भए पनि सिमेन्टले जोडेको इटको गाह्रो भएको थियो पसल थियो त्यसमा एकजना महिलाले चलाएकी २५ हजार रुपैयाँ ऋण लिएर दुई वर्षअघि पसल थापेकी राम्रोसँग चले एक वर्षअघि थप एक लाख ऋण झिकिछन् स्थानीय विकास कोषबाट त्यसमा पनि ५० हजार रुपैयाँ चुक्ता भइसके आहा कस्तो सफल कार्यक्रम सवैले प्रशंसा गर्न थाले उनको कसैलाई शैच जानु पर्ने भए शौचालयको सोधखोज भयो तर त्यहाँ शौचालय रहेनछ कम से कम प्यान सहयोग भए शौचालय बनाउने छु भनिन् ति महिलाले
माया जस्तो विपन्नले त्यस्तो आशा राख्नु खासै अस्वभाविक हुँदैन थियो तर यहाँ पैसा खेलाउन सिपालु मायाकी छिमेकी पनि कसैले प्यान सहयोग गर्ला चर्पी बनाउँला भनेर बसेकी छन् खुदिमुक्ष गाउँमा अनि एउटा कुरा प्रष्ट पारौं यहाँ शौचालय गरिबसँग विशेश्वर कार्यक्रमको भने कुनै सम्बन्ध छैन चर्पी विशेश्वरको प्रतक्ष्य सम्बन्ध शुक्रनगर आएपछि भेटियो अनुगमनको क्रममा पुरा शुक्रनगरमा जम्मा एक घरमा मात्रै पसियो त्यहाँ पसेर पनि चर्पी मात्रै हेरेर फर्कियो
त्यो घरमा गरिवसँग विशेश्वर कार्यक्रमका लागि आएको पैसाबाट चर्पी बनेको रहेछ भर्खर बनेको छानो पनि हाल्न नभ्याइएको चर्पी थियो त्यो ।यसो हेर्दा अनुमगनमा परेका मध्ये सवैभन्दा राम्रो खालको थियो त्यो घर चर्पीका लागि विशेश्वर नै कुर्नु पर्ने अवस्थाको थिएन तर किन हो विशेश्वर नै लाग्नु परेछ त्यहाँ चर्पी बनाउन



Tuesday, June 28, 2011

माग्ने तरिका

कृष्णनगरबाट छुटेको बस बिहान सवा आठ बजे तिर बुटवल आइ पुग्छ बसमा टन्नै छन् यात्रुहरु धेरै काठमाडौं नै पुग्ने यात्रुहरु छन् गर्मी अत्याधिक 'लौ आयो है बुटबल' गाडीको खलासी कराउँछ सिटमा मस्त निदाएकाहरु मस्त नै छन् मुडामा टुक्रुस्स् बसेकाहरु जुरुक्क उठ्छन् भन्छन् ' रोकिदेउ ' तिनाउ खोला तरे लगत्तै हाटबजार झर्ने बाटो नजिक बस रोकिन्छ बसका मान्छे झर्न नपाउँदै ससाना दुई केटाकेटी हातहुत्तै बस भित्र छिर्छन उनीहरुको हातमा लेमिनेशन गरेर सुरक्षित पारेको एउटा चिठ्ठिको फोटोकपी
देब्रे हातले त्यो फोटोकपी समाउदै उनीहरु दाहिने हात यात्रु तर्फ फैलाउँछन् दुईचार पैसाको याचना गर्छन पढी रहन पर्दैन ति फोटोकपीमा के छन् भन्ने कुरा विभिन्न गाउ विकास समिति कार्यालयले 'उनीहरु निकै गरिव हुन् घर जल्यो या बाउँआमा बहिनी भाइ या अरु कोही विरामी परे आर्थिक सहयोग गर्नु होला' भनेर गरेको सिफारिस उल्लेख हुन्छ ति पत्रहरुमा तर सम्बन्धित गाविस कार्यालयले सायदै त्यस्तो पत्र काट्छ होला गाविसको लेटर प्याडको शिर काटेर सेतो पानामा त्यसलाई जोडने तल आफुले चाहेको बेहोरा लेख्ने अनि फोटोकपी गरेर हिड्ने गरेका हुन् भनेर थाहा पाउन गाह्रो छैन
अब त्यो फोटोकपीमा के लेखेको , त्यो पत्र सही हो या गलत, कसले ध्यान दिन्छ यस्ता कुरामा उनीहरु माग्न चढेका हुन् भए दुई चार रुपैयाँ दियो नभए ठिकै बस रोकिदा बित्तिकै चढेका केटाकेटीले यात्रु झरेर बस हिड्दासम्म एक दुई रुपैयाँ हात पारे बस आएर बुटवलको बसपार्कमा रोकियो त्यहाँ त्यस्ता केटाकेटीको डफ्फानै बसेको हुन्छ कोही त्यस्तै फोटोकपी लिएर छिर्छन कोही केटाकेटीहरु खुट्टा ढोग्दै पैसा माग्छन् त्यहाँ पनि कोही फर्केन खाली हात
बसपार्कमा १५ मिनेट बसेर बस लाग्यो नारायणगढ तर्फ फेरि चौराहामा आएर अडियो त्यहाँ पनि एकजना बालक छिरे खुट्टा ढोग्दै हात फैलाउँदै पनि खाली हात झर्नु परेन बस हिड्यो बर्दघाट आएर बसको रफ्तार धिमा भयो त्रिवेणी जाने चोक नेर रोकियो बस 'लौ आजको पत्रिका हेर्नु होस' ढोका नेर यो आवाज सुनियो त्यता हेरेको कोही देखिन उत्ति नै खेर मान्छेको ढाड भने देखियो अनि केही बेरपछि टाउको पनि हातको बलमा एकजना बस उक्लदै रहेछ दुवै खुट्टा सुकेर मुठ्ठी भरका भएका हात घुडाको बलमा त्यो मान्छे बस भित्र छिर्यो
छिरिसकेपछि फेरि करायो ' पत्रिका हेर्नु होस ' गर्मीले असिन पसिन भएको अन्दाजी २८ या ३० को सो युवकको हातमा पत्रिका भने छैन गलामा पैसा राख्ने मैलो थैलो भिरेको उसले केही बेरपछि पत्रिका पनि निकाल्यो पत्रिका रहेछ उसले लगाएको कमिजको भित्र बस केही बेर अडियो त्यहाँ 'पत्रिका लिनु पत्रिका' आशावादी भएर युवक कराइ रहेको अह उस तर्फ कसैको ध्यान छैन अघि त्यसै पैसा माग्नेहरुलाई रुपिया दिन तम्सनेहरु अहिले केही थाहा नै नभए जस्तो गर्दैछन् बरु चिसा पकौडा अण्डा भने त्यहा धमाधम खपत भइरहेको
पत्रिका किन्न कोही अग्रसर भएनन् मेरो घरमा दुईदुईवटा पत्रिका आउँछ लगभग दुई घण्टापछि मैलै ति हेर्न भ्याउँछु त्यसैले मलाई पत्रिका किन्न आवश्यक थिएन तर शारिरिक रुपमा असक्त त्यो युवकले ल्याएको पत्रिका कसैले खै भनेर मागेको नदेख्दा मलाई कस्तो कस्तो लाग्यो त्यो रुपमा धेरैले मागेर गुजरा चलाउँछन् त्यसै हात फैलाउन आएको भए निश्चय नै कसैले एक दुई रुपैयाँ हत्केलामा थमाइ दिन्थे तर पत्रिका बेचेर खान खोजेका बेला कसैले वास्ता नै गर्दैन श्रम गर्नेको कस्तो सम्मान नभएको हो जस्तै लाग्यो मलाई
पत्रिका खपत हुने कुनै छेकछन्द नपाएपछि निरास हुँदै फर्कन थाल्यो त्यो युवक अन्तिममा मैले एउटा पत्रिका माँगे पत्रिकाको मुल्य पाँच रुपैयाँ उस तर्फ बढाए 'पाँच रुपैयाँ होइन दाइ' उसले भन्यो '१० रुपैयाँ दिनु होस ' जुन तरिकाले बसमा चढ्ने मिहेनत गरेर उसले पत्रिका बेचेको त्यसका लागि पाँच रुपैयाँ मात्रै तिर्नु मलाई पनि त्यत्ति उचित लागेको होइन उसले थप्यो ' शारिरिक रुपमा असक्त छु त्यसै नमागेर काम गरेर केही लिन खोजेको हो हजुर ' उसको भनाइ गलत होइन तर मेरो अपेक्षा के हो भने सले पैसा बुझ्ने बेलामा नभएर पत्रिका दिदा नै यी कुरा गरे कसैले पत्रिका लिन्न पनि पक्कै नभन्ला अनि कुनै गुनासो गर्ने ठाउँ पनि नरहला