देउजरकी हरिमाया

हरिमायलाई मैले साउनको अन्तिम हप्ता भरतपुर अस्पतालमा देखेको थिए । उनी गर्भवती भएकी रहिछन् । गर्भवती महिलाले स्वास्थ्य केन्द्रमा नियमित जाँच गराउनु पर्छ । त्यसैका लगि उनी अस्पताल आएकी थिइन् । नाम हरिमाया चेपाङ र ठेगना सिद्धि गाविसको देउजर हो भन्ने सुनेपछि मेरा कान केही ठाडा भएका थिए । सिद्धि गाविस चितवनको पहाडी गाविस हो जहाँ ८५ प्रतिशतभन्दा बढी चेपाङ बसेका छन् । चेपाङहरु सिमान्तकृत वर्गमा पर्ने नेपालका आदिवासी जनजाती हुन् । पहाडी पाखेरामा कष्टकर जिवन बिताइ रहेका उनीहरुको आर्थिक अवस्था कमजोर छ । अनि शिक्षा र स्वास्थ्य तथा समाजिक जागरणको क्षेत्रमा पनि पछाडी छन् भन्ने गरिन्छ ।
त्यस्तो ठाउँ र सामाजिक अवस्थाकी हरिमाया स्वास्थ्य परीक्षणको लागि भरतपुरसम्म आइन भन्ने सुन्दा कान ठाडो हुनु स्वभाविकै हो । भरतपुर आसपास कै धेरै गर्भवती महिला अत्यावश्यक नियमित स्वास्थ्य जाँचका लागि अस्पतालनआउने परिपाटी छ । भरतपुरबाट धेरै टाढा देउजर गाउँकी हरिमाया भने आइछन् । अरुले पछाडी परेको भनेर बुझ्ने गरेको चेपाङ समुदायमा स्वास्थ्यका लागि आएको गज्जबको चेतनको रुपमा लिए मैले यसलाई । त्यो उ बेलाको कुरा थियो । उनै हरिमाया हिजो भदौ २८ गते बुधबार फेरि भेट भइन् ।
देउजर उनको पुरानो गाउँ रहेछ । केही वर्षयता भने पदमपुरको नयाँबस्तीमा बस्ने गरेकी रहछिन् । त्योबस्ती भन्दा झण्डै तीन किलो मिटर पर दक्षिणमा रहेको जुटपानीको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा देखिएकी हुन् उनी । एक महिनाअघिको भेषभुषामै थिइन उनी, त्यही पुरानो र मैलो म्या_िक्स भिरेकी कपाल पनि राम्रोसँग नकोरेकी हरिमाया लौन पेट दुख्यो भन्दै स्वास्थ्य केन्द्र आएकी रहेछन् । परीक्षण पछि स्वास्थकर्मीले हरिमाय सुत्केरी हुने अवस्थामा पुगेको ठहर गरे तर उनी भने घर जाने अडान राख्न थालिन् ।
'घरमा कोही छैन । बाख्रा चराउँदा चराउदै यसो दाम्लोमा बाधेर आएको । घाँस हाल्न पनि पाएको होइन' हरिमायले घर जानु पर्ने बाध्यता खोलिन् । हरिमायाले योभन्द्या अघि दुईवटा बच्चा जन्माएकी छन् । जेठी छोरी नौ र अर्को छोरो छ वर्षको छ । यी दुई बाहिर बसेर पढ्छन् । घरमा लोग्ने र उनी मात्रै । सातवटा बाख्रा छन् घरमा । कमाइको राम्रो स्रोत हो यो । लोग्ने साह्रै सिधा र सोझा छन् । कुल्ली काममा जान्छन् । बिहान बाख्रा लिएर जंगल जाँदा लोग्ने कुल्ली काममा निस्केका थिए । त्यसैले घरमा बाख्रा स्याहार्ने कोही भएन भनेर हरिमाया निकै पिरोलिएकी थिइन् ।
पेट दुखेपछि साइकल चढेर हुत्तिदै उनी स्वास्थ्य केन्द्रमा आइपुगेकी थिइन् । साइकलमा दौडिदै गएर बाख्रालाई घाँस बाँधेर फेरि आइ हाल्छु भन्ने प्रस्ताव राखिन उनले । तर नस्रहरुले जाँदौ गर्दा बाटो मै बच्चा जन्मियो भने के हुन्छ भनेर हकारे । यो हकराइले पनि हच्किनन् हरिमाया । उनी बेडमा बस्नुको साटो दौलोमा आएर उभिन थालिन् । मौका मिले साइकल टिपेर घर दौडने हुन कि भन्ने पिरलो भयो स्वास्थ्यकर्मीलाई । कसैसँग खवर पठाएर श्रीमानलाई यही बोलाउ भन्ने सल्लाह दिए हरिमायालाई उनीहरुले । केन्द्रमा आएको एक युवकलाई केही कुरा भनेर पठाइन उनले । हरिमायाको लाग्नेलाई पनि मैले भरपुरमा भेटेको थिए देखे चिन्न सक्छु । मै गएर ल्याइदिउँ क्याहो भन्ने लाग्यो र तिम्रो लोग्ने कहाँ छन् भनेर सोधे उने क्ल्व चोकमा घर बनाउने काम गर्दैछन् भनिन् । क्लव चोक टाढा थिएन । त्यसैले मैले बाइक लिएर उनको श्रीमान खोजिदिन गए । पुरा क्लव चोकका एकएक घर हेरे तर हरिमायाका श्रीमान देखा परेनन् म रित्तो हात फर्के ।
स्वास्थ्यकेन्द्र छिर्दा मैले हरिमायाका श्रीमानलाई बेाजमा टुक्रुस्स बसेको देखे । लोग्ने गएपछि हरिमाया केही ढुक्क देखिन् । उनले लोग्नेलाई घर गएर बाख्रा स्याहर्न र फेर्ने कपडा लिएर आउन अराइन् । साइकल बोकेर हरिमायाका लोग्ने गए त्यसपछि बल्ल हरिमाया शैयामा गएर पल्टिन् । जुटपानीको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा प्रशुति सेवा सुरु भएको एक वर्ष पुगेको रहेछ । कुल ७२ जना त्यहाँ आएर सुत्केरी भएका रहेछन् । हरिमाया जस्ता चेपाङ समुदायका कतिजना सुत्केरी भए छन् त ? नस्रहरुले ढड्डा नै पल्टाएर खोज्न थाले ७२ मा चेपाङ महिला जम्मा दुईजना मात्रै रहेछन् ।