जता ततै उस्तै हाल

अघिल्लो भदौ महिनामा चितवनको मंगलपुरमा गैंडा मरेको खवर आयो । चर्दै आएको गैंडा गाउँलेले धान जोगाउन खेतमा तार घेरेर त्यसमा छाडेको विजुलीको करेण्टको झड्काले मरेको थियो । धान बचाउने उपाएका कारण घानमा परेको गैंडा खाल्डोमा पुर्न थियो । गैंडा पुर्नु चान चुने कुरा होइन । अस्ती पृथ्वीराजमार्गको कुरिनटारमा पहिरो खस्दा स्काभेटरको सहयोगले सफा गर्नु परेको थियो । गैंडा पुर्न पनि त्यस्तै पहिरो पन्छाउनु जस्तै काम हो । किन भने अचेल गैंडा पुर्न पनि स्काभेटर नभइ हुँदैन । मंगलपुरमा पनि सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहले स्काभेटर ल्याएर त्यसको साहारामा गैंडालाई उचाल्ने खाल्टो खन्ने र पुर्ने काम सकायो ।
गैंडा स्काभेटरले उठाएर मरेको ठाउँबाट करिब दुई सय मिटर पर सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहको कार्यालय परिसर भित्र लग्यो । त्यहाँ खाल्टो खन्यो र गाड्यो । मरेको ठाउँबाट पुर्ने ठाउँसम्म ल्याउन एक मिनेट पनि लागेको होइन गैंडालाई । तर स्काभेटरले तुर्लङग गैंडा झुण्डाएर हिडाएको दृश्य हृदय विदारक थियो । गैंडा विश्वकै दुर्लभ वन्य प्राणी हो । नेपालमा चितवन निकुंज यसको मुख्य वासस्थल हो । गैंडा हेर्नकै लागि देश विदेशमा पर्यटकहरु चितवन आउँछन् । गैंडा यहाँको आर्थिक उन्नतिसँग प्रतक्ष्य जोडिएको जनावर हो । तर मरेपछि गैंडाको त्यत्रो अपमान । मान्छेबाट त्यो हदसम्मको निर्दयिता प्रदर्शन ।
जंगली हात्तीले पुर्वी नेपालमा धेरै दुःख दिन्छ । भारतको आसामा डुवस्र हुँदै नेपालको झापासम्म आउने हात्तीले त्यहाँ मान्छेको घरबास भत्काउने अन्न र बालीनाली खाइदिने गरेर हैरान पार्छन । तर ति हात्ती पनि निकै निर्दयिता पुर्वक मारिन्छन् । हात्तीलाई मान्छेले हातले मार्न त निकै गाह्रो हुँदो हो । तर भारतमा हात्ती रेलको ठक्करले भटाभट मारिन थालेको खवर आइरहेको छ । अस्ति असोज आठ गते शुक्रबारको भारतीय पत्रिका हिमालय दर्पणको मुख्य पेजमा ठुलो फोटो छापिएको थियो । एका बिहानै हिमालय दर्पणको इ भस्रन कमप्युटरमा हेर्दा आङनै जिरिङ भएको थियो । फोटो ठुलो रंगिन र विभत्स थियो ।
जनावरहरुको यस्तो विभत्स हाल गराउने मान्छे नै हो । त्यसैले आफ्नो बस्तीमा पसेर आफ्नो स्व्भाव अनुसार हामीलाई वितण्डा लाग्ने गतिविधि गर्ने हात्तीभन्दा मानव कुन हदसम्म निर्दयी रहेछ त्यो फोटोमा झल्कन्थ्यो । मान्छे साह्रै निर्दयी हुदो रहेछ अरुलाई व्यवहार गर्ने बेलामा । त्यो हात्तीलाई क्रेन नै लगाएर उठाएको फोटो भोलि पल्ट हिमालय दर्पणले नै छाप्यो । यता गैंडालाई स्काभेटरले उठाएर सार्वजनिक प्रदर्शन गरिन्छ उता सिमाना पारि पनि उस्तै हाल रहेछ । जनावरको बारेमा मान्छे अलिपति पनि संवेदनशिल हुन नसकेको उदाहरण हो यो ।
मान्छेले मानव अधिकारको कुरा निकै उठाउँछ । मानव अधिकार भित्र जन्मेदेखि मर्दासम्म मान्छेले सम्मानित जीवन व्यतित गर्न पाउनु पर्ने कुराहरु पर्छन् । त्यसैले मान्छे जन्मदा सवैको चासो हुन्छ । मरेपछि पनि सवै लगेर अन्तिम कि्रया गर्छन राम्रोसँग यो काम पुरा गर्छन । मान्छेका बारेमा यत्रो व्यवस्था गर्न जानेको मान्छेले आफुभन्दा निर्धो जनावरका लागि भने किन केही नसोचेको होला । तिनै जनावरको आधारमा आर्थिक गतिविधि मौलाएको छ तर मान्छे तिनीहरुलाई पुरा जिवन बचाउने र मरेको अवस्थामा पनि सम्मान दिने कुरामा चुकेको छ ।