लम्बिएको तिज

आज बल्ल तिज हो । हिजो मध्यरातसम्म महिलाहरु दर खाँदै थिए । आज पानी पनि नखाइ ब्रत बस्नु पर्ने भएकाले मध्यरातमा पनि आडिलो खाना खाएका हुन् । दर भनेको त्यही हो । तिजको ब्रत बसेको एक दिनपछि या भोलि पल्टै पंचमीको पुजा हुन्छ । यस पटक भोलि नै पंचमी परेको छ । यसरी दर, ब्रत र पंचमी गरेर तिज सकिन्छ । तिजको मुख्य पहिचान गित र नाँच हो । गित गाउँदा धपक्कै हगना र महंगा साडी लगाउने परिपाटी बढेको छ । पानी पनि नखाइ श्रीमानको लागि भनेर ब्रत बस्ने चलन र रज्वसाला हुँदा कसैलाई छोएको भए त्यसको पाप कटाउने भनेर गरिने पंचमी पुजाको महिलावादीहरुले खुवै विरोध गरेका छन् । नछुने हुँदा कसैलाई छुनु पाप होइन र श्रीमानका लागि पानी समेत नपिएर ब्रत बस्नु पनि पर्दैन । धार्मिक दृष्टीले हेर्दा तिजका धेरै आलोच्य पक्ष पनि छन् तर यसको सामाजिक र सास्कृतिक पक्ष पनि छ जसले तिजलाई जोगाउनु पर्ने देखिन्छ ।

विवाह भएर गएकी महिलालाई जन्म घर अर्थात माइत ल्याएर राख्नु मिठो खुवाउनु नाच्ने गाउने मेसोमा अरु चेलीहरुको पनि जमघट गारउनु तिजको सामाजिक पक्ष हो । तिजका गित र नाँच नेपाली संस्कृतिका धरोहर नै हुन् । यस्ता गित र भाका अरु देश पाइदैन । त्यसैले तिजका बेलामा माइत जाने मिठो खाने र सवै जम्मा भएर नाँच्ने गाउने कुरा प्रति कसैको पनि असहमति छैन । तिजको धार्मिक पक्षलाई लिएर चर्को आलोचना गर्नेहरु पनि यसको यो सामाजिक र साँस्कृतिक पक्षलाई स्वीकार गरेकै छन् । त्यसैले अहिलेसम्म हिन्दु धर्म मान्ने नेपालको विशेष गरेर पाहाडी समुदायका सवै खालका महिलाहरु तिजमा यो या त्यो रुपमा सरिक भएका छन् । त्यसैले तिजको रौनक वर्षै पिच्छे थपिदो छ ।
तिजको आलोचना गर्न लायक धार्मिक पक्षको बारेमा चाहिनेभन्दा बढी चर्चा भयो । तिजको सामाजिक पक्षमा भित्रिएको धेरै गहना लगाउने र महंगो कपडा पहिरिने चलनको विरोधमा चर्चासम्म चल्न थालेको छ । त्यस्तै यसको साँस्कृतिक पक्ष गितहरुमा देखिने उत्ताउलो पनका बारेमा त्यत्ति ध्यान गएको छैन । तर तिजसँग अर्को खतरनाक पक्ष पनि जोडिएर खाएको छ जसको ख्यालै कसैलाई छैन । त्यो हो तिज अचेल तीन या चार दिनमा सिमित हुन छाडेको छ । यो विकृति नै हो । यसले तिजको महिमालाई जोगाउनु भन्दा यससँग् जोडिएर आउने नकारात्मक पक्षलाई फैलाउने काम गर्छ । तिजलाई फड्किलो चाड बनाउँछ । तिज लम्ब्याउनेमा व्यक्ति र परिवार नभइ समुदाय र चेतना फैलाउने भनिएका सामाजिक संघ संस्था नै अग्रसर छन् ।
तिज आज हो तर मैले थाहा पाए अनुसार भदौं लाग्ना साथ दर खुवाउने गरिएको छ । बजारमा टेन्ट माइकको व्यपार मौलएको छ । क्यासेट लगाएर नाच्ने गरिन्छ । मादल र आफ्ना भाका शब्दहरु कुनामा थन्किएका छन् । अरु भन्दा पनि दर खाने कुरामा जोड दिइएको छ । तिज पनि पुर्णरुपमा बजारको नियन्त्रणमा जाला जस्तो भएको छ । सवै किनेरै चलाउन थालेपछि समुदाय, परिवार र व्यक्ति बजारमै निर्भर भएर तिज व्यपारिलाई नाफा कमाउने मेसो मात्रै बनाइदैछ । तिजको नाममा व्यपार गर्न खोज्नेहरु माथि पर्नाले लम्बिएको हो तिज । यसलाई रोक्ने तर्फ अहिलेबाटै हामीहरु लाग्नु पर्छ । धार्मिक अन्धविश्वाससँग जोडिएको भन्दा बढी खतरनाक हुन्छ बजारमुखि अवधारणाबाट लम्बिएको तिज ।