चिनियाँ जन कम्युनको जानकारी

नेपाल मजदुर किसान पार्टी र यसको भातृ संगठनले चितवनमा बेला बेलामा बहस कार्यक्रमहरु लिएर आउने गर्दछ । यस पटक पनि पार्टीका अध्यक्ष सहितको टोली फेरि चितवन आएको छ । समाजवादी व्यवस्थाको आवश्यकता र चरित्रलाई केन्द्रमा राखेर गरेर बहसहरु हुने गर्छन् । यसका लागि विभिन्न पुस्तकहरु माथि टिप्पणी र छलफल गराइन्छ । समाजवादी मुल्य र मान्यतालाई प्रचार प्रसार र जनमानसमा त्यसलाई स्थापित गराउन यस्ता कार्यक्रमहरुले सहयोग गर्छ । यस पटक पनि विभिन्न कितावहरु माथि टिप्पणी हुने छन् त्यस मध्ये मेरो भागमा परेको चिनियाँ जन कम्युन भन्ने पुस्तकको चर्चा म गर्न गइरहेको छु ।
नेपाल मजदुर किसान पार्टीका अध्यक्ष नारायणमान बिजुक्छेंले लेखेको यो किताव ७८ पेजको रहेको छ । चीनमा कम्युनहरुको स्थापना, संचालन र कम्युनले राष्ट्रिय अर्थतन्त्र, नागरिकहरुको जिवन स्तर, सामाजिक संरचना, भूमिको उत्पादकत्व क्षमता, वितरण प्रणाली जस्ता पक्षँको जानकारी पुस्तक पढेपछि प्राप्त हुन्छ । वर्कस्र पब्लिकेशनस्ले निकालॆको पुस्तकमा तीनवटा अध्यायहरु छन् । पहिलो अध्यायमा चीनको पुरानो भूमि व्यवस्थाको जानकारी जन कम्युन स्थापनको प्रारम्भिक स्वरुप र प्रकृयाको चर्चा गरिएको छ । दोस्रोमा जन कम्युनको यथेष्ट जानकारी संचालन, प्रकृया जस्ता विवरणहरु समेटिएका छन् । तेस्रो अध्यायमा चीनका तीनवटा कम्युन पेचिङ सहरी कम्युन, पश्चिमी झीलको लोक कम्युन र शांघाई माछ्याऊको जन कम्युनहरुको लेखकले गरेको अध्ययनलाई ठाउँ दिइएको छ ।
सन् १९६० मा लेखक स्वयम चीन गएर संकलन गरेको विवरणमा आधारित भएर पुस्तकहरु तयार भएको रहेछ । नेता माओको नेतृत्वमा चीनमा सन १९४९ मा क्रान्ति सम्पन्न भयो । त्यसपछि स्वाधिन अर्थतन्त्रका निर्माणका लागि चीनले चालेको कदमको प्रतिफल जन कम्युन स्थापना हो भन्ने कुरा पुस्तक पढेपछि थाहा पाइन्छ । पुरानो भूमि प्रणलीलाई विस्थापित गरेपछि नयाँ भूमि सुधारको नीति बन्यो त्यो लागु पनि भयो । तर प्रभावकारी कार्यन्वयनका लागि पारस्परिक सहयोगी दल खडा भयो । प्राथमिक सहकारी निर्माण र त्यसपछि उन्नत स्वरुपको सहकारी हुँदै चिनिया समाजले जन कम्युनमा फड्को मारेको रहेछ । पुरानो भुमि व्यवास्थमा किसानहरुको दुरावस्था, भुमिसुधारको प्रयास, पारस्परिक सहयोगी दलको आवश्यकता, सहकारीको गठन र जन कम्युनसम्मको यात्रा र त्यपछि चिनिया समाजले गरेको प्रगतिसम्मका कुराहरु पुस्तकमा पढ्न पाइन्छ ।
कृषिमा औद्योगिकरणका लागि जन कम्युनले गरेको योगदानको चर्चा पनि पुस्तकमा छ । भुमिमा सामन्ति संरचना हावी भएको तर भुमि सुधारको चर्चा हुने गरेको हाम्रो देशका नीति निर्माताले पनि चिनिया प्रयासको जानकारी लिन पुस्तक पढ्नै पर्ने देखिन्छ । सहकारीको ताकत केसम्मको हुँदो रहेछ ? सिद्धान्त्बाट पर गएर सहकारी चलाउने आरोप लागेका नेपालका सहकारी संचालकले पनि यो पुस्तक पढ्नु पर्छ । क्रान्तिपछि चीनले स्वाधिन अर्थ तन्त्र निर्माणका लागि किसानहरुमा समेटेर निर्माण गरेको कम्युनको चर्को आलोचना पनि नभएको होइन तर आज चीन जे जस्तो अवस्थामा छ त्यसको श्रेय कम्युनहरुलाई नै जान्छ भन्ने निश्कर्ष लेखकको रहेको छ । चीन आज आर्थिक रुपले पनि अति शक्तिशाली मुलुक हो । आर्थिक रुपमा पर निर्भर नेपाललाई क्रान्तिपछि चीनले अपनाएको विधि बुझ्न पनि पुस्तक सहयोगी हुनेछ । राजनीतिक क्रान्तिलाई आर्थिक र सामाजिक क्षेत्रमा स्थापित गराउन केही साहसिक कदम चाल्नु पर्छ भन्ने ज्ञान नेपालका सत्ता संचालकलाई अझैसम्म हुन सकेको छैन ।
देशको बिकास र जनता प्रति उत्तरदायी राजनीतिक कर्मीलाई यो पुस्तकले पक्कै केही न केही प्रेरणा अवश्य दिन्छ । पुस्तक कम्युनको सकारात्मक बर्णन गर्दै सकिएकॊ छ । उदार अर्थतन्त्र र प्रजातन्त्रका हिमायतीहरुले कम्युनको चर्को विरोध गरे । त्यसको प्रशंग पनि पुस्तकमा उल्लेख नभएको होइन तर विरोधीको आलोचनाको प्रतिवाद कमै भएको छ पुस्तकमा । कतै त विरोधीको तर्कलाई नै पुष्टी गर्ने प्रशंगहरु पुस्तकमा परेका छन् । जस्तो विरोधीहरु कम्युनलाई व्यारेक भन्ने संज्ञा दिन्थ । पुस्तकमै उल्लेख तथ्य अनुसार कम्युनका आफ्नै जन सेना पनि हुने रहेछ । ती जन सेना उस्तै परे राष्ट्रिय सेनासँग मिलेर विदेशी फौजसँग पनि लड्न जाँदो रहेछ । जन सेनाको आवश्यता र औचित्यको चर्चा नभएको होइन तर विरोधीहरुले दिने व्यरेकको संज्ञालाई नै ति प्रष्ट्याइँहरुले बल दिन्छ ।
त्यस्तै जन कम्युनले कृषिमा ठुलो फड्को मारेको बुझ्न गाह्रो भएन । तर चीनलाई औद्योगिक विकासमा फड्को मार्न यसले कसरी भुमिका खेल्यो भन्ने चर्चा पुस्तकमा छैन । जसरी हिजोको शामन्ति आर्थिक संरचनाको कितावमा संक्षिप्त चर्चा छ त्यसरी नै आजको औद्योगिक महाशक्ति चीनको केही प्रशंग उठाएर त्यसलाई कम्युनको योगदानसँग जोड्ने पर्दथ्यो लेखकले । किन भने आजको चीन उद्योगले विश्व हाँकेको चीन हो । आलोचकहरु कम्युनबाट हट्नाले चीनले यो विकास गरेको हो भन्ने तर्क गर्छन् । लेखकको मान्यता कम्युनकै योगदानले चीनमा यो विकास सम्भव भएको हो भन्ने चर्चा छ । यी कुराहरु खासमा के हो धेरै नेपालीलाई अन्यौलनै छ जुन अन्यौल समाप्त गर्न पुस्तकले पनि सकेन भन्ने मेरो बुझाइ छ ।
कम्युनका चर्चा गर्दा त्यसका कुनै कमजोरी अथवा सुधार गर्नु पर्ने कुराहरु कतै उल्लेख गरेका छैनन् लेखकले । त्यसैले यो पुस्तकमा लेखक एक पक्षीय देखिए । तर जे जति कुराहरु आएका छन् ती तथ्यंगत छन् स्थलगत विवरणहरुले भरपर्दौ बनाएको छ पुस्तकलाई । त्यसैले कम्युनको सकारात्मक पाटोको राम्रै विवरण दिन्छ यो कितापले ।