यता छमछमी उता छोनाम

समस्त नेपाली हिन्दु नारीहरु तिजको छमछमी नाँचमा मस्त छन् । कम बेसी होला तर तिजको रन्को कुना कन्दरा पुगेको छ । सहरमा त झनै अचाक्लि लागेको छ तिज । एक महिनाअघि बाटै सुरु भएको छ नाँच्न गाउँन । तिजको दर पनि पाकेको पाक्यै छन् । कुसे औशी पछिको दुतियाको दिनमा आडीलो खाना अर्दात दर खाएर भोलिपल्ट तृतिया अर्थात तिजको दिनमा ब्रत बस्ने प्रचलन हो तर अचेल दर दिन दिनै पाक्न थालेको छ । यो संस्कृति जोगाएको हो या संस्कृतिलाई भड्किलो बनाएको हो बरझ्न सकिएको छैन । तिजमा पतिको लागि बसिने ब्रत र रज्वसाला हुँदा कसैलाई छोइएको रहेछ भने त्यसको पापबाट मुक्त हुन भनेर गरिने पंचमी पुजाको खुवै आलोचना हुन्छ अचेल । तर तिजलाई भड्किलो बनाउन आलोचना गर्नेहरु नै कम्मर कसेर लागेका छन् ।
तिजको छमछमी अहिलेलाई यति नै । अव छोनामको कुरा गरौं । सुगममा अन्न माथि अन्न खाएर दर मनाइ रहेका बेलामा नै पर्दो रहेछ पाखा पखेरामा बस्ने अल्प संख्यक चेपाङहरुको मुख्य पर्व छोनाम । छोनाममा चेपाङले आफ्नो खेतमा फलाएको नयाँ अन्न फलफुल तरकारी पितृ र आकास पाताल धर्तीका सवै देवतालाई चढाएर मात्रै आफुहरुले खान थाल्छन् । यता हामीले पनि यसै गछौं न्वागीमा । त्यसैले छोनाम न्वागी हो । हाम्रो न्वागी कात्तिकमा पर्छ चेपाङले भदौमा नै मानाउँछन् किन भने अन्न बढी यो महिनामै हुन्छ उनीहरुका घरमा । पाखो पखेरोमा फल्ने घैया मकै घिरौला निबुआ यति बेलै यो तयार हुने ।
भदौ पछिको तीन महिना प्राय चेपाङलाई खाने अन्नको पिर हुँदैन । चामल त ९५ प्रतिशत चेपाङको घरमा हुँदैन । खोरीयामा फलेको मकै पनि मंसिरपछि प्रायको घरमा सकिन्छ । चैत्रपछि झण्डै ८० प्रतिशत चेपाङको घर अन्न बिहिन हुन्छन् । नयाँ अन्न भदौ लागेपछि मात्रै तयार हुन्छ । अन्नले डालो भरिएका बेलामा पर्ने हुँनाले छोनाम चेपाङहरुको मुख्य चाड हो । फलेका अन्न फलफुल तरकारी सवै चेपाङका पुरोहित अर्थात पान्देले झाँक्री बसेर ढ्याङ्ग्रो ठटाउँदै मन्त्र भन्दै पितृ, चौरास, आकास, पातालका देउतासम्म पुराउछन् । यता पान्दे रातभर ढ्याङ्ग्रो ठटाएर तन्त्रमन्त्र जपछन् उता छोनाम मनाउन भेला भएका युवायुवती गाएर नाँचेर रमाइलो गर्छन् । छोनामको रमाइलो यही हो ।
तर यो रमाइलोमा धेरै चेपाङहरु सरिक हुन छाडेका छन् । चेपाङ अगुवाहरुकै भनाइ हो यो । यताको तिजको छमछमी संचार माध्यमहरुका कारण उत्कस्रमा पुगेको हो । अचेल लोकल च्यानलमा नाचेको हेर्ने पाइन्छ भनेर पनि टोल र चोकहरुमा दर खाने नाच्ने कार्यक्रम हुने गरेको छ । उता पाखा पखेरमा मनाइने छोनाम संचारबाट अलि टाढै छन् । त्यसैले जाँगर नचलेको हुनु पर्छ । त्यसो त केही पैसा खर्च गरेर चेपाङहरुले टिभीलाई बोलाउ आवश्यकता नै ठान्दैनन् किनकी चेपाङ गाउँमा टिभी त के विजुली समेत छैन । अनि पाखा पखेरामा पुगेका चर्चहरुले यो जातिय पर्व नमाउने बनेका छन् चेपाङहरु । नेपाल चेपाङ संघकी केन्द्रीय उपाध्यक्ष सुनिमाया चेपाङले भनेकी हुन् यो कुरा ।
छोनाम हराएर नजाओस त्यसैले चेपाङ संघले केन्द्रीय तहमा यो पर्व मनाउने गरेको छ प्रत्येक वर्ष फरक फरक जिल्लामा । चेपाङहरु चितवन मकवानपुर गोरखा र धादिङको पाहाडी भेगमा बस्छन् । प्रत्येक वर्ष यी नै फरक फरक जिल्लामा संघले चेपाङहरु भेला गराएर कार्यक्रम गर्छ । पर्व संरक्षणमा संघले यस्तो जमर्को गरेको छ । भदौ २२ गते संघले मानाउछ छोनाम । त्यस दिन सरकारले विदा दिनु पर्ने संघले माग गरेको छ ।