समस्या गहिरो, चासो छैन कसैको

बारा जिल्लाको सिमरामा हुर्के बढेका २२ वर्षीय अमन (परिवर्तित नाम ) अचेल बाबुआमा सहित मकवानपुरमा बसाइ सरेका छन् । तराईमा साम्प्रदायिक सदभाव पहिलो जस्तो सौहार्द पुर्ण हुने नदेखेपछि ठाउँ छाडेर हिड्नेको लाममा उनको परिवार पनि सामेल भएको हो । लामो समय बसेको ठाउँ छाड्दा परिवारका अन्य सदस्यको मनमा खिन्नता छ । तर अमनमा बढी समस्या छ । बसाइ सरेका परिवारलाई अमनको अवस्थाले झनै रुवाएको छ ।
अमनलाई भरतपुरमा रहेको चितवन मेडिकल कलेज शिक्षण अस्पतालका मनोचिकित्सक डा।सीपी सेढाइको डेढ वर्षदेखि नियमित उपचार गर्दै आएका छन् । डा।सेढाईका अनुसार अमन सिजोफेनिया भन्ने मानसिक रोगको सिकार भएका छन् । यो कडा प्रकारको मनसिक रोग हो । कसैलाई झट्टै निको हुन सक्छ । कोहीलाई भने तीनदेखि चार वर्षसम्म नियमित उपचार गराउनु पर्ने सेढाईले बताए ।
वि.स.२०६३ सालको माघपछि तराइमा पहाडी र मधेसी समुदायका व्यक्तिहरु बीचको सम्बन्ध बिग्रने अवस्था सिर्जना भयो । आफुमाथि राज्यले विभेद गरेको भन्दै मधेसमा जनआन्दोलन सुरु भयो । मधेस आन्दोलनले मधेसीहरुको आवाज सुन्न राज्यलाई बाध्य पार् यो । तर योबीचमा साम्प्रदायिक सद्भावमा समेत खलल पुग्ने खालका काम हुँदा अमनको मानसिकतामा नराम्रो असर परेको हो ।
अमनका परिवारका सदस्यका अनुसार तराईमा हुर्केकाले उनका धेरै साथी मधेसी थिए । सवैभन्दा नजिकको मित्र नै एकजना मधेसी युवक थिए । जव साम्प्रदायिक सद्भावमा खलल पुगेको खवर आउन थाल्यो अमनले आफ्नो त्यही नजिकको मित्रबाट आफुलाई खतरा हुने ठान्न थाल्यो । 'मैले भेट्दा पनि त्यो मधेसी साथीको नामै किटेर उसले मलाई मार्छ पिट्छ' मात्रै भन्छुडा.सेढाईले सुनाए । तर त्यो मधेसी साथीले अमनलाई पहिला जुन सौहार्द पुर्ण व्यवहार गर्दथे त्योभन्दा कुनै फरक गरेको पाइएन ।
अमन सधै डराउन थाले । कान करायो फोन बज्यो लौ उ आयो आयो भन्न थाले । लक्का जवान छोराको यो अवस्था देखेपछि चिन्तित आमा बाबुले बसेको ठाउँ नै छाड्ने निधो गरे । उनीहरु पुरानो ठाउँ छाडेर मकवानपुर आए तर अमनको समस्याले साथ छाडेन । जसबाट अमन डराउँथे त्यही साथीलाई घरमा ल्याइयो । साथीले रुदै आफुमाथि त्यस्तो अविश्वास नगर्न आग्रह गरे । तर अमनको मन परिवर्तन भएन् । 'यस्ता रोगीले अरुले भनेको कुरा विस्वास नै गर्न सक्दैनन् । ढाँटेकोहो भन्ने ठान्छन्' सेढाइले भने । सेढाइले गत वर्ष चार हजार ४७४ जना विरामी हेरे । जसमध्ये झण्डै आधा अर्थात दुई हजार १०१ जना डिप्रेशनबाट पिडित छन् । अहिलेको राजनैतिक अवस्था र खलबलिएको सामाजिक परिवेशले मान्छेमा डिप्रेशनको दर बढेको सेढाइको भनाइ छ । वीपीएडी अर्थात मेनिया सिजोफेनिया एन्जाइटी समस्या र पीटीएसडी जस्ता मानसिक विकारहरु समाजमा हुने िहंसा र द्वन्द्व प्रतक्ष्य सम्बन्धित भएको डा।सेढाइ बताउँछन् ।
विभिन्न १६ प्रकारका मनोरोग मध्ये तथ्यांकमा डिप्रेसनबाट पिडित पहिलो स्थानमा रहे जस्तै मेनिया तेस्रो, एन्जाइटी समस्या चौथो, सिजोफेनिया छैठौं र पीटीएसटी १३ औं स्थानमा छ । त्यसैले देशको राजनीति र सामाजिक अवस्थाले पिडित अमन एक्लै होइनन् । यो समस्या भुसको आगो जस्तै भित्रभित्रै गम्भीर रुपमा सल्केर बसेको डा. सेढाइको भनाइ छ । समस्या परेपछि चिकित्सकको सम्पर्कमा आउनेहरु निकै कम छन् । डिप्रेशनका विरामीमा आधाले चिकित्सकको सेवा लिएका छन् ।
सेढाइसँग उपचार गराउनेमा विस्थापित जिवन बिताएका मात्रै होइन तराइका जिल्लामा जान लागेका या काम गरेका गाउँ विकास समितिका कार्यलयका सचिवहरु पनि प्रशस्तै छन् । कतैबाट कुनै प्रकारको धम्की नआए पनि उनीहरु शंकै शंकाले गर्दा पिडित बनेको सेढाइँको अनुभव छ । 'मान्छेले आफुलाई लागेको डर शंकोच र शंका अरुसँग आदनप्रदान गर्न पायो भने मानसिक रोगले छोप्न पाउँदैनु' रोगै लाग्न नदिन यस्तो उपाय छ भन्छन् सेढाई । तर समाजमा अहिले एकले अर्कालाई विश्वास गर्न सक्ने अवस्था नरहेकाले मान्छेहरु रोगी हुँदैछ ।
जब मान्छेले पहिलेकोभन्दा अनौठो र अस्वभाविक व्यवहार देखाउँछ यसलाई मानसिक रोग लाग्यो भनेर अरुले ख्याल राख्नु पर्ने चिकित्सकहरु बताउँछन् । एक्लै बोल्ने हाँस्ने दौडने बिना कारण आत्तिने चिन्ता मान्ने घाँटीमा केही अड्क्यो भनेर कराउने जस्ता कुराहरु बारम्बार गर्न थाल्नु मानसिक रोगको लक्षण भएको डा।सेढाइले जानकारी दिए । यस्तो लक्षण देख्ना साथ चिकित्सकलाई देखाउनु पर्छ । नेपाली समाजमा मानसिक रोग उत्पन्न हुने वातावरण निकै फष्टाएको छ । तर मानसिक रोग लाग्नै नदिने प्रयत्न र लागेमा चाडै उपचारमा लैजाने परिपाटी भने देखिएको छैन ।
देशको राजनीतिक वातावरण र सामाजिक अवस्थालाई ख्याल गरेर सरकारले मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्धी घुम्ती शिविर नै चलाउनु पर्ने अवस्था देखिएको चिकित्सकहरुको ठम्म्याइ छ । तर मानसिक स्वास्थ्यको क्षेत्रमा लागेका चिकित्सकहरुको अभाव छ । देशभरमा ४५ जना जति मानसिक रोग उपचार गर्ने चिकित्सकहरु रहेको सेढाईले जानकारी दिए । सरकारले मानसिक रोगका सम्बन्धमा कुनै कार्यक्रम नबनाएको चितवन जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयका प्रमुख महेन्द्र श्रेष्ठ बताउँछन् ।