राष्ट्रियता बाँच्छ भाषा र संस्कृतिमा

भाषा भयो भने देश पनि पाइन्छ । चिन्तक सीके लालले इजरायलको उदाहरण दिदै सुनाए । असार ३० गते हेटौडामा राष्ट्रियताको बारेमा बहस चल्दा मुख्य वक्ता उनै थिए । देश देशावरका अनेक चलन चल्ति र विज्ञहरुको परिभाषालाई उनले आफ्नो सोचपत्रमा समेटेका थिए । तर उनको २० पेजभन्दा लामो सोचपत्रले बुझाउन नसकेको कुरा छलफलको क्रममा भनेको छवटा शब्द भएको एउटा बाक्यले धेरै हदसम्म प्रष्ट्यायो । इजरायलीहरु दुई हजार वर्षसम्म राष्ट्र बिहिन भएरै बसेका रहेछन् । भाषा बचेकाले उनीहरुले ६५ वर्षअघि आफ्नो छुट्टै देश पाए । भाषाको शक्ति यस्तो हुँदो रहेछ ।
असार ३० को अघिल्लो दिन भानु जयन्ति परेको थियो । नेपाली भाषाका आदि कवि भानुलाई हामी अचेल त्यत्ति वास्ता गर्दैनौं । देशका सर्वोच्च पदमा आसिन भएकाहरुले नै नेपाली भाषालाई हेला गर्न थालेका बेलामा भानुभक्तको वास्ता किन हुन्थ्यो यो देशमा । २९ गते कान्तिपुर दैनिकको विचार पृष्टमा एउटा लेख छापिएको थियो । त्यहाँ भुटानमा नेपाली भाषा र भानुको स्मृतिमा हुने गरेको कार्यक्रममाथि आइ परेको आपतको चर्चा थियो । नेपालको राजनैतिक सिमानाभन्दा बाहिर रहेका नेपालभाषीहरुले जत्ति पनि चिन्ता गर्दै नौ हामी नेपालका नेपालीले आफ्नो पहिचानसँग जोडिएको भाषालाई अचेल ।
देश व्यापी बनेको भाषालाई अनेका लााछना लगाएर पछाडी पार्ने कोशिस हुँदै छ । जुन नेपाली राष्ट्रियता विरुद्धको योजनावद्ध अभियान पनि हुन सक्छ । देश भित्र रहेका अनेक भाषाको संरक्षण के कसरी गर्ने भन्ने चिन्तालाई नाजायज भन्नै हुँदैन । तर अहिले अल्पसंख्यकहरुको भाषालाई जोगाउने र प्रवद्र्धन गर्ने भन्दा पनि देशभर फैलिएको र विदेशमा समेत नेपालको पहिचान बनाइ सकेको नेपाली भाषालाई कसरी पछाडी पार्ने भन्ने ढंगले काम भएको अनुमान लगाउन मात्रै होइन त्यसै हुँदैछ भनेर ठोकुवा गर्न पनि कुने गाह्रो छैन । त्यसैले हेटौंडाको बहसमा सहभागिहरुले जोड दिए अब नेपालीको विकल्प खोज्नुभन्दा पनि नेपालीसँगै अग्रेजीमा जानकारी राख्ने र नेपाली बोल्नेले पनि नेपाल भित्र बोलिने अरु भाषा मध्ये कम्तिमा पनि एउटा भाषामा दख्खल राखौं भन्ने प्रस्ताव गरे ।
राष्ट्रियताको अकाट्य परिभाषा हुँदो रहेनछ । राम्रो गर्छु भनेर त्यसैमा अल्झने पनि गर्नु हुँदो रहेनछ । नत्र राम्रा सवै जनावरको शरीर जोडेर अति राम्रो जनावर बनाउँछु भन्दा ऊँट जस्तो विरुपको जनावर बन्ने खतरा हुँदो रहेछ । राष्ट्रियताको प्रवद्र्धन गर्न खोज्दा देशको सिमाना भित्र मात्रै होइन सिमाना बाहिर बस्ने त्यस देशको भाषा संस्कृति अनुकुल हुन आउने व्यक्ति र समुदायको पहिचानलाई पनि ख्याल राख्न सकूनु पर्छ भन्ने तहका कुराहरु त्यस बहसमा उठे । राष्ट्रियताको परिभाषा र त्यसमा सरोकारवालको अपन्वत्व झल्काउनका लागि सकारात्मक नियतले कामको सुरुवात गरिहाल्ने र सुरुमा खोलेको ट्रयाकलाई जति पनि फैल्ाउन सकिन्छ भन्ने मान्यता बोकेमा उत्तम हुने देखियो । अलग पहिचान खोज्नै पर्छ । नत्र भिडमा हराउने डर हुन्छ । अस्तित्व गुमाएर के बाँच्नु । युरोपका सवै देश अरु सवै कुरामा एउटै हुन थाल्दा पनि भाषाका माध्यमबाट पहिचान दिन भाषा जोगाउनका लागि बढीभन्दा बढी बजेट खर्च गर्छन रे । त्यसैले हामी पनि भाषा र संस्कृति संरक्षणका लागि गम्भीर बनौ भन्ने सन्देश हेटौंडाको बहसले दियो ।