सिराईको झुल्के घाम

'सिराई घुम्न जाउँ , झुल्के घाम देखिन्छ रमाइलो छ ठाउँ'
हात्तीवाङ गाउँका युवायुवतीले यसो भन्दै दोहरी गीतले माहौल तताइ रहेका थिए । पाहुनाहरु पनि उनीहरुको स्वरमा स्वर थप्थे । नजानेकाहरु पनि नाच्न तम्सन्थे । तर चाडै नसुते भोलि बिहान उठ्न सकिदैन । समयमै उठेर नहिँडे सिराइको झुल्के घाम कुरेर बस्ने वाला थिएन । त्यसैले दोहरीलाई विश्राम दिन भनियो र लागियो सुत्न । हात्तीवाङ चितवनको काउले गाविसमा पर्ने पहाडी गाउँ हो । पृथ्वीराजमार्गमा पर्ने धादिङको हुग्दीखोलामा बसबाट झरेर जोगीमारा हुँदै चार घण्टा पैदल हिडेपछि टेकिन्छ यो ठाउँ ।
त्यसोत हुग्दीबाट हात्तीवाङसम्म पुग्ने मोटरबाटो गाउँलेले यसैपाली खनि भ्याएका छन् । तर मोटर चढेरभन्दा हिडेरै जाने निधो गरेर पाइला बढाइयो । सिराइको झुल्के घाम हेर्न भोलि पल्ट झिसमिसेमा पुग्नु पर्छ । त्यसैले चाडै गए पनि खासै अर्थ नभएकाले विस्तारै हिड्दै जानुको मज्जा अनेक हुन सक्छ । सुरुमै छ जब्बर उकालो । तर खुट्टाले मेसो पाएपछि बाटो गाह्रो हैन भन्ने अनुभव चाडै नै हुन्छ । त्यो बाटोमा भेटिने प्रत्येक स्थानीयले चिनेकै झै गरेर सोध्छन् 'कहान्सम्म होला ?' आफु बाहेक दायाँबायाँ अरु कसैको मतलव नराख्ने सहरीया रिवाजमा हुर्केकाहरुलाई यही प्रश्न नै अनौठो र आत्मिय लाग्छ ।
यो ठाउँ नेपालका अल्पसंख्यक आदिवासी समुदाय चेपाङहरुको बसोवास क्षेत्र पनि हो । मुख्य बाटोभन्दा केही पर नै छ उनीहरुको वस्ती तर बाटोमा भेटिने चेपाङहरुले पनि बटुवालाई चेपाङ रहन सहन र संस्कृतिका बारेमा जानकारी दिन सक्छन । उनीहरुको अवस्था अवलोकन गर्दा नै धेरै कुरा अनुभव गर्न सकिन्छ । बाटोमा भेटिने खोरभाज्याङ गाउँ जाडो याममा सुन्तलाले पहेलपुर हुन्छ । मौसम अनुसारका फलफूल र तरकारी टुट्दैन यहाँ । फलेका बेलामा रसिला सुन्तला आफैले रुखबाट टिपेर खान पाइन्छ खोरभाज्याङमा । त्यहाँबाट अलि पर छ जयपुरी गाउँ । रु १० दिएपछि एक गिलास पाइने यहाँको दहीले बाटोभरी लागेको तिर्खा मात्रै होइन थकाइ नै पखाल्छ ।
हात्तीवाङ छिरेपछि देखिन्छन चिटिक्क परेका घरहरु । पाहुनालाई सत्कार गर्न आइ पुग्छ स्थानीय आमा समूहको टोली । अगि्रम जानकारी भएमा गाउँकै मुखमा फूलमाला र टीकाको सत्कार पाइन्छ नभए पिढीमा पुगेपछि पाइन्छ यस्तो सम्मान । भर्खर मोटर बाटोले छोएको हात्तीवाङमा गिरी पुरी र मगरहरु पनि बस्छन् । रातोमाटोले पोतेको दुई पाखे घरमै बस्ने हो सिराइ जान तम्सेका पर्यटकहरु । चितवनको जिल्ला विकास समितिले तालिम दिएपछि त्यहाँका गाउँलेले होम स्टे अर्थात पाहुना घर चलाएका छन् । सुतेको एक रातको ७५ रुपैयाँ खाना पनि यही मोलको हो । मासु थप्न पर् यो भने अलग मुल्य लाग्छ । प्लेटका हिसावले मासु पाइदैन त्यहाँ । कुखुरो या खसी जे हो िसंगै किन्यो अनि खाएर सक्यो ।
रासायनिक मल तथा विषदी बिना लेकको हावापानी र दाना मलमा हुर्केका लोकल कुखुरा, खसी हुन या सागपात गेडा गुडी सवैमा फरक र तिख्खर स्वाद हुन्छ । सुन्तला र मौसम पाखा भरी भेटिन्छन् । निबुवा कागती र अमिलो जातका अन्य फलफूल हात्तीवाङका विषेशतै हुन् । यो सवको आनन्दमाथि बिहानै उठेर झुल्के घाम देख्न पाइन्छ भन्ने कुराले मन असाध्यै प्रफुलित हुन्छ । हात्तीवाङबाट चार बजे नै उठेर सिराइ हिड्ने सुरसार गर्नु पर्छ । डेढ घण्टा हिडेपछि पुगिन्छ सिराइको चुचुरोमा । एक हजार ९४६ मिटर उचाइ रहेको सिराई चितवनकै सवैभन्दा अग्लो ठाउँ पनि हो ।
सिराई पुग्दा घाम हेर्ने धैर्यता टिक्नै मुस्कील पर्छ । होइन आज नदेखिने भयो क्या हो । आगन्तुकहरु यसो भन्दै चिन्ता जाहेर गर्छन् । हात्तीवाङमा पथ प्रदर्शकहरु पनि छन् । साथ लागेर जाने पथ प्रदर्शकले गाठी कुरा सम्झाउन्छन् झुल्के घाम हेर्न ब्यग्रतामा बसेकाहरुलाई । पथप्रदर्शकहरु घाम हेर्नेलाई उत्तर तर्फ देखाएर भन्छन् 'त्याताको हिमाल सुनौलो भएर नटल्कदासम्म सूर्योदय भएको हुँदैन । त्यसैले नआत्तिनुहोस ।' समय भएपछि पर पुर्वी क्षितिजमा कुनै शिखरको चुचुरोको आड लागेर चम्किलो रेखा देखा पर्छ । त्यो रेखाले बढ्दै गोलाकार रुप लिन्छ । निःशब्द भएर त्यता नियालेकाहरु सूर्यको पुर्ण आकार देखेपछि त्यसलाई पृष्टभुमिमा राखेर तस्विर लिन तछाडमछाड गर्छन् । यो त भयो पुर्वको दृश्य जव घाम झुल्कन्छ उत्तरमा रहेका सेता हिमालमा लाली चढ्छ ।
उत्तरमा धवलागिरी र अन्नपुर्ण हिमश्रृङ्खला उभिएका छन् । मनास्लु गणेश र लामटाङसम्मको हिमसिखर त्यहाँबाट देख्न पाइदा आगन्तुसकहरु औधि रमाउने पथप्रदर्शक अमर तामाङको अनुभव छ । वातावरण खुलेको बेलामा दक्षिण तर्फ नारायणी नदी र त्यस आसपासको मैदानी इलाका समेत प्रष्ट देखिन्छ । सिराइबाट झुल्के घाम हेरेपछि हात्तीवाङ फर्कन पनि सकिन्छ । होइन भने दक्षिण पश्चिमको बाटो समातेर उपरदाङगढी पुग्न सकिन्छ । उपरदाङगढीमा २५० वर्षअघि बनेको मानिने ठुलो किल्ला छ । अनि त्यो किल्लाको आड लागेर सूर्यास्तको मनोरम दृश्य नियाल्न पाइन्छ ।
हुग्दीबाट उक्लेर सिराई हुँदै उपरदाङगढीसम्म पुग्ने हो भने दुई रात बास बसेर दक्षिणको शक्तिखोर पुग्न सकिन्छ । शक्तिखोरबाट प्रख्यात पर्यटकीय क्षेत्र चितवन निकुंजको प्रवेशद्वार सौराहा जम्मा २५ किलो मिटर टाढा छ । त्यसो त शक्तिखोर हुँदै उपरदाङगढीको सुर्यास्त हेरेर रात त्यही बसी अर्को दिन हात्तीवाङ या सिराई नजिकको ज्यानदालामा बास बसेर सिराइको झुल्केघाम हेर्ने उक्लनेहरु पनि छन् । या सिराइबाट सुर्योदय मात्रै हेरेर हात्तीवाङ फर्कने र उपरदाङगढीबाट सूर्यास्त मात्रै हेरेर शक्तिखोर फर्कने पनि गरिन्छ । सूर्योदय र सूर्यास्त दुवै हेर्ने हो भने कम्तिमा दुई रात तीन दिनको भ्रमण प्याकेज बनाउनु पर्छ । यो समयमा हुग्दी हात्तीवाङ सिराई उपरादाङगढी र शक्तिखोर पैदल मार्ग भित्र पर्ने धेरै दृश्य र स्थानीयको रिती थिती रहनसहन संस्कृतिसँग एकाकार हुन पाइन्छ ।
चितवन जिल्ला विकास समितिले पर्यटनका माध्यमबाट स्थानीय गरिवहरुको जिवन स्तर उकास्ने उद्देश्यले यो पैदल मार्गको विकास गरेको हो । दश वर्ष यता यहाँ चहल पहल बढ्न लागेको हो । विदेशीहरु फाट्ट फुट्ट आउन थालेका छन् । काठमाडौंका विभिन्न कलेजले विद्यार्थीहरु ल्याएर आउँछन् । सवै स्थानीयले चलाएको होमस्टेमा बस्छन् । टेन्ट ल्याएर आउनेहरु पनि छन् । हात्तीवाङ होम स्टे समितिका सचिव राजु आचार्य दीप भन्छन् 'हाम्रो घरमा रमाएर बस्छन् । कोदो मकैको राटी पनि स्वाद मानेर खान्छन् । यसले हामीलाई पनि आनन्द दिन्छ ।' काठमाडौंबाट मात्रै ८० किलो मिटर टाढा छ हुग्दी । दुई हजार रुपैयाँ बोकेर हिड्ने हो भने हुग्दीदेखि शक्तिखोरसम्मको रुटसम्म मज्जाले घुम्न सकिन्छ । मौसम अनुसारका फलफूल र गेडागुडी कोसेली ल्याउन पनि पाइन्छ ।