शिक्षकको राशन बोक्न खाली खुट्टा खोला तर्दै

कुमबाट बाहुला च्यातीएको आकासे रंगको सर्टलाई एउटा टाँकले मात्रै शरीरमा आडाएको छ । पाइन्ट कालो हो या निलो रंगको हो मैलोले छुट्याउन नमिल्ले भएको छ । खुट्मा चप्पल छैन । कम्मरभन्दा माथिसम्म पानीमा झिजेको प्रष्टै देखिन्छ । कात्तिक ३० गते बिहान भेटिएका सात वर्षीय मित्रलाल चेपाङ लगलग काप्दै पनि छन् । किनकी उनी झरेको लोथर बजारमा सिरोठो मज्जाले चलिरहेको छ । त्यसमाथि उनी त्योभन्दा तीन घण्टा परको काँकडा गाविसबाट एका बिहानै खोलामा हेलिदै यहाँसम्म झरेका हुन् । केही बेर सुस्ताएपछि १० किलो चामल बोकेर उनी फर्कनु पर्छ । उनी गाउँकै प्रदिप चेपाङको साथ लागेर आइपुगेका हुन् । मकवानपुर काँकडा गाविस वडा नं. १ सिलिङेका यी दुई चेपाङ गाउँका शिक्षकहरुको चामलको भारी बोक्न सिरोठोमा खोलो तर्दै बजार झरेका हुन् ।
मित्रलाल सिलिङेकै स्कुलमा कक्षा दुई र प्रदिप कक्षा नौमा पढ्छन् । ज्यादै विकट र उब्जनी नहुने गाउँ भएकाले शिक्षकहरुले चितवन र मकवानपुरको दोसँधमा पर्ने लोथर बजारबाटै चामल लैजान्छन् । अनि चामल बोकाउन शिक्षकहरुले नै विद्यार्थीलाई पठाउँछन् । एकजनालाई ५० रुपैयाँ खाजा खर्च र चामल बोकेको किलोको पाँच रुपैयाँका दरले ज्याला दिन्छन् । शिक्षकका लागि हप्तामा दुई पटक चामल बोक्नु पर्छ । यसका लागि आठ नौजनाले पालो गर्छन् । महिनाको एक पटक आफ्नो पालो आउने गरेको प्रदिप चेपाङले बताए । ' स्कुल भर्ना जहिले भए त्यसै बेलादेखि चामल बोक्दै आएको छु ' प्रदिपले भने । प्रदिपले २० किलो चामल बोक्छन् भने सात वर्षीय मित्रलालले १० किलो बोक्ने गरेका छन् ।
भारी नबोकेका बेलामा सिलिङेबाट लोथर आउन तीन घण्टा लागे पनि भारी बोकेर जाँदा पाँच घण्टासम्म लाग्ने गरेको प्रदिपले बताए । चामल लिन आएका बेलामा पढाइ छुट्छ । चामल जहिले सकिन्छ त्यही बेलामा बजार झर्नु पर्ने भएकाले शनिबार आउँछु भनेर सुख पाइदैन । बाटो सजिलो छैन । उर्लेको लोथर खोलो ठाउँठाउँमा तर्नु पर्छ । चामल लिन आएका बेलामा अरु अत्यावश्यक सामानहरु पनि लैजानु पर्छ । 'कापी कलम किन्न खर्च चाहिन्छ । घरका ठुला मान्छेले पैसा दिन सक्दैनन् त्यसैले लागि भारी बोक्नु परेको हो' प्रदिपले बताए । खर्चको जोहो गर्न नसक्ने भएकाले धेरै चेपाङहरु छोराछोरीलाई विद्यालय पठाउँदैनन् । चामल बोक्न आएका दिन शिक्षकहरुले गयल नहुने व्यवस्था मिलाएका छन् । ' स्कुल नगए पनि हाम्रो हाजिर हुने गरेको छ । चामल बोक्न आउँदाका दिन गयल भइएला भन्ने चिन्ता छैन' मित्रलालले बताए ।
चेपाङहरु बस्ने विकट क्षेत्रमा कोदो मकै जस्ता अन्नबाली पनि अति नै कम फल्ने गरेको छ । धान फल्ने खेत देख्नै गाह्रो पर्छ । प्रदिपले भने 'सरहरूले कहीले काही चामल दिनु हुन्छ । हामीले त्यति बेलै हो धानको भात खाने ।' दसैंका बेलामा ऋण गरेर भए पनि चेपाङहरुले चामल किन्ने गर्छन् । अन्न सकिएपछि गिठ्ठा तरुल खाएर गुजरा गर्छन् ।