कलम, बन्दुकका सामुन्ने झुकेन तर .........

कलमलाई तरवारले परास्त गर्न सक्दैन, बन्दुकले दवाउन सक्दैन । तरवारभन्दा कलम बलियो जस्ता भनाईसँग हामी परिचित नै छौं । विचारभन्दा शसक्त केही हुँदैन भन्ने दशार्उन यी उद्गारहरु प्रयोग हुने गर्छन । इतिहासले प्रमाणित पनि गरेको छ विचार र कलमका अगाडी तरवार र बन्दुक परास्त भएकै छ । कलम शिक्षकले प्रयोग गर्छन । विद्यार्थीले बोक्छन् । लेखक, विचारकले सधै सँगै राख्छन् । अनि पत्रकारले हरदम बोक्ने साधन हो कलम । अरुले प्रयोग गर्नेभन्दा पत्रकारको कलमका बारेमा यहाँ चर्चा गर्न खोजिएको हो । अझ प्रष्टसँग भन्नु पर्दा यो चर्चा भर्खर बजारमा आएको किताप ‘कलम’मा केन्द्रित छ ।
   पत्रकार पुष्करलाल श्रेष्ठको बारेमा अर्का पत्रकार अशोक सिलवालले लेखेको किताप हो ‘कलम’ । विस २०४१ साल मंसिरमा पहिलो अंक निस्केको सिने पत्रिका ‘कामना’सँग जोडिएका पत्रकार हुन पुष्करलाल । सो पत्रिका निकै सफल मासिक पत्रिकार हो । पुष्करलालले पछि कामना प्रकाशन नै स्थापना गरे । जहाँबाट साधना, महानगर र नेपाल समाचारपत्र दैनिक निस्कन्छ । कामना प्रकाशन समूहले अनलाइन पनि चलाउँदै आएको छ । महानगर सन्ध्याकालिन दैनिक थियो । सो पत्रिका अहिले बन्द छ । साधना पहिला खोजमुलक रिपोर्टहरु निस्कने मासिक थियो । अहिले स्वास्थ्य सम्बन्धि विषयहरु समेटिने गर्छ ।
    सिनेमा सम्बन्धि सामग्री छाप्ने मनोरञ्जन मुलक पत्रिका सुरु गरेर स्थापित प्रकाशन गृह हाँक्ने अवस्थासम्म पुगेका पुस्करलालका अनुभव सो कितापमा लिपिवद्ध भएका छन् । पुष्करलालको त्यो बेलादेखि यो बेलासम्मका भोगाइहरु पढेपछि भन्न सकिन्छ ‘साच्चै नै बन्दुकभन्दा कलम नै बलवान रहेछ ।’ पुष्करलालको कलम बन्दुकका अगाडी झुकेको छैन । उनको कलममा बन्दुकले बिर्को लगाउन सकेको छैन । तर त्यो कलम अर्को कुनै कुराको अगाडी झुक्नु परेको छ । र पुस्तकको अन्तिम अन्तिम पानामा पुष्करलालले पत्रकारिता नै त्याग्ने अर्थात कलम बन्द गरेर बस्ने निश्चय समेत गरेको दुखान्त दृश्य वर्णन छ ।
    अ हो के ताकत हो त त्यस्तो, बन्दुकले झुकाउन नसक्ने कलमलाई रोक्न खोज्ने शक्ति के रहेछ त ? यो जिज्ञासा शान्त पार्न तपाइ पुस्तक पढ्न बस्नु भयो भने तपाइँले नेपाली समाजको एउटा साह्रै नै अध्यारो र दुखद पाटोसँग साक्षत्कार गर्नु हुने छ । अनि तपाइँ पनि खुइइय गर्दै भन्नु हुने छ ‘अ हो यो अवस्थामा पुगेका रहेछ है हाम्रो समाज ।’ अर्थात ‘कलम’मा व्यक्त पुष्करलालको भावनाहरुले पत्रकारको व्यथाको रुपमा नेपाली समाजको एउटा अध्यारो पाटोलाई पटाक्षेप गरेको छ ।
    विस २०५८ साल जेठ १९ को मध्यरातमा राजदरवार हत्याकाण्ड भएपछि भोलि बिहानको नेपाल समाचारपत्र दैनिकले प्रमुखताका साथ त्यो समाचार छाप्यो । तर अरु दैनिक पत्रिकामा समाचार नै थिएन । अरु दैनिक पत्रिकाले थाहा नपाएर र पुष्करलालले मात्रै थाहा पाएर त्यो समाचार नेपाल समाचारपत्रमा मात्रै छापिएको थिएन । भएको के हो त ? त्यो समाचार छाप्न पुष्करलालले के के गरे पढ्दा कुनै बेला आङ्नै सिरिङ हुन्छ । अनि भन्न मन लाग्छ वा क्या काम गरेछन् उनले ।
    पुस्तकको पेज नम्बर २३६ मा यो विवरण सुरु हुन्छ । घटनाका बारेमा थाहा पाएर सुचनाहरु संकलन गरेका बेलामा दरावार सम्वद्ध अधिकारीहरुबाट समाचार ननिकाल्न दवाव आउन थाल्यो पुुष्करलाललाई । राजदरवारका संवाद सचिवालयका तत्कालिन सचिव मोहनबहादुर पाण्ेडले फोन गरेर उनलाई भनेछन् ‘त्यो समाचार भोलि दिने काम छैन ।’
    देशमा त्यात्रो घटना हुँदा दुई अक्षर नलेखी बस्ने हो भने पत्रकारिता छाडेर जिरा मरिचको पसल थापे भइ हाल्यो नि भन्ने सोचका साथ पुष्करलालले खवर छापेछन् । अरु पत्रिकामा नआउनु दवावले काम गरेको थियो होला । तर पुष्करले दावका अगाडी विवेक लगाए अर्थात पत्रकारको धर्म निभए । तर त्यसरी दवारको दवावका सामुन्ने नझुकेका पुष्करलाई झुकाउने कुराहरु भने अरु नै हुन थाले ।
    पत्रिकाको बजार विस्तार गर्न उनले लगानीकर्ता खोजे । लगानीकर्ताहरु फेला पनि परे । तर ती लगानीकर्ताले पत्रकार पुष्करलालको हक्की स्वभावलाई काबुमा लिन खोजेको विवरण पुस्तकमा छ । २३६ पेजमा उल्लेख पुष्करलालको निडर छवी पुस्तकको २५५ पेजमा ओइलाउन थाल्छ । उनको प्रकाशन गृहमा छिरेका लगानीकर्ता मध्येका एक कुमुद दुगडलाई पुस्कारलाल भोलि पल्ट छापिने आफ्नो लेख देखाउँछन् । दुगडलाई देखाउनै पर्ने भएर होइन कि लेखको चर्चा भइरहेको बेलामा दुगड पुगेकाले उनले पुष्पकरलालको लेख हेरेका थिए ।
    सुरुमा लेख राम्रो छभनेका दुगडले तीन चार घण्टापछि पुष्करलाई फोन गरेर त्यो लेख नछाप्न भन्छन् । दुगडले मात्रै होइन अर्का साझेदार पशुपति मुरारकाले पनि दुगडलाई लेख नछाप्नु भन्न थाले । कामना प्रकाशन गृहमा दुगडको ३०, मुरारकाको ३० र पुष्करको ४० प्रतिशत हिस्सेदारी थियो । दुगड र मुरारकाले नछाप भनेपछि पुष्करलाल नछाप्ने निधोमा पुगे । उनले भनेका छन् ‘पत्रकारिता नै गर्ने हो जे सुकै होस भनेर निर्णय लिन सक्ने अवस्था थिएन । यदी त्यस्तो ग¥यो भने भोलि संस्थाको निरञ्तरतामाथि नै प्रश्न खडा हुन सक्थ्यो । आखिर त्यो लेख नछापिने नै भयो ।’ कुरा यत्तिमै सकिदैन । पेज नम्बर २६२ सम्म यस्ता थुप्रै विवरण छन् ।
    पत्रिकाका साझेदार पशुपति मुरारकाका काकाको अपहरण भएछ । मुरारकाले फोन गरेर खवर नछाप्न भनेछन् । पुष्करलालले नछाप्ने निधो गरे तर टीभी च्यानलहरुले अपहरणको ब्रेकिङ न्युज दिन थाले । हेर्नु होस त कहाँबाट कहाँ पुगे पुष्करलाल । सवैभन्दा दुख्द कुरा त के छ भने सुस्तामा भारतले सिमा मिच्यो भन्ने स्थलगत समाचार नेपाल समाचारपत्रमा छापियो । अनि पुष्करलालका लागि तनाव पुर्ण दिनहरु सुरु भए । साझेदारहरुले यो समाचारको कुनै फलो अप नदिनु भनेर खवरदारी गरेछन् । पुष्करलालले भनेका छन् ‘त्यो दिन म खुव रोए । एक्लै बाथरुम भित्र रोए । सुस्तामा सिमा मिचेको कुरा उठाउँदा यस्तो सजाय भोग्नु पर्ने भनेर पिडा भयो ।’
    दरवार र बन्दुकको दवाव अगाडी नझुक्ने कलम आखिर पैसावाल व्यपारीको सामुन्ने गल्न थाल्यो । पुष्करले भनेका छन् ‘व्यपारी समुदायलाई साथ लिएर स्वतन्त्र पत्रकारिता गर्न सकिदो रहेनछ । आफ्नो नैतिकतालाई पनि जोगाउन नसकिने । व्यवसायिक धर्म पनि पालना गर्न नसकिने । अखवार पनि एक्दमै एक्सप्लोइट हुने ।’
    सुस्ता काण्डले त्यसै बिराम लिदैन । सो सामाचार आएपछि भारतीय दूतावासले कामना प्रकाशन गृहमा नाकाबन्दी नै लगाउँछ । बहुराष्ट्रिय कम्पनीको विज्ञापन नै रोकिन्छ । हनहनी ज्वरो आएका दिन पुष्करलाल भारतीय राजदूतलाई भेट्न दूतावास जानु पर्ने हुन्छ । खासमा सम्बन्धलाई समान्यकरण गर्नका लागि भन्दै उनी दूतावास पस्छन् र तत्कालिन राजदूत शिवशंकर मुखर्जीसँग उनी ४५ मिनेट बिताउँछन् । ति ४५ मिनेटका कुराकानी पुस्तकमा उल्लेख छैनन् तर पुष्करले त्यो समय कोर्ट मार्शलका लागि बसेको जस्तो भयो भनेका छन् ।
    दूतावासबाट बाहिर निस्कदा ननिस्कदै उनलाई रिङ्गटा लाग्यो । आफ्नो देशको सिमानाका बारेमा लेख्दा यस्तोसम्म भोग्नु पर्ने रहेछ भन्ने सम्झेर उनलाई भाउन्न हुन थाल्यो । अनि निधो गरे रे ‘आजबाट म पत्रकारिता छाड्छु ।’ पत्रकारिता छाड्छु त भने तर सम्झेर ल्याउँदा त्यो सम्भव थिएन । अहिले पनि उनी पत्रकारिता मै छन् ।
    पुस्तकको अन्तिम वाक्याशं छ ‘उनले ५० प्रतिशत जोश जाँगर, व्यवसायीकता र इन्डिपेन्डेन्सी गुमाए ।’ पुष्करलालको पत्रकारिता जीवनको सुरुवात साह्रै नै रसिलो छ । लोभ लाग्दो छ । पेशामा मग्न छन् । काममा इमान्दार छन् । व्यवसायिकतामा प्रतिवद्ध छन् । बन्दुक बोक्नेहरुसँग डराउँदैनन् । दरबारसँग झुक्दैनन् । राजाका कुरा बाहिर ल्याउँछन् । मिडिया र मिडियाकर्मीले के सुधार गर्नु पर्ने हो निर्धक्क कुरा राख्न पछाडी गर्दैनन् । क्या हक्कि पुष्कर । पुस्तक पढ्दा यस्तै अनुभुतिका साथ अगाडी बढिन्छ ।
    जब पैसावालाहरु उनको पत्रिकामा लगानीकर्ताको रुपमा भित्रन्छन् कथाले मोड लिन्छ । कुनै प्रेम कथामा खलनायकहरुको प्रवेश भए जस्तो छ त्यो अवस्था । अनि पत्रकारिताको सिद्धान्तलाई जोगाउनु पर्छ, दवावका अगाडी झुक्न हुँदैन, राष्ट्रियतालाई रक्षा गर्नु पर्छ भन्ने भावना बोकेको एउटा पत्रकार गल्दै जान्छ । पुस्तकले कुनै दुखान्त प्रेम कथाको अभास गराउछ । बन्दुकका अगाडी नझुक्ने कलमलाई पैसाका लागि यसरी गलाउने अवस्थाका साक्षी बस्ने हो कि यसबाट मुक्त गारउन केही गर्ने हो ? समाजलाई सोच्न बाध्य बनाउँछ कितापले ।