मितेरीको देउसीमा समिरको ह्वील चियर डान्स

ह्वील चियरमा फनफनी घुमे समिर

तिहारमा भाइ टीकापछि खेलिने देउसी भैलो आलोचना मुक्त हुन सक्दैन । तर यो पटक आलोचकबाट आउन सक्ने सम्भावित टिका टिप्पणीको वास्ता नगरी टीकापछिको देउसी खेलियो । कात्तिक ३० गते भाइ टीका थियो तर मंसिर २ र ३ गते खेलेको देउसी एउटा अस्मरणीय क्षण बनेको छ । जीवनमा यसअघि पनि देउसी भैलो नखेलेको होइन । देउसी खेल्दा जम्मा भएको पैसा चामल तह लगाउन पिकनिक गइयो । टोलका लागि देउसी गाइयो । आफ्नो समुदायको लागि पनि पटक पटक खेलियो । तर भाइटीकापछि जीवनमा पहिलो पटक खेलेको देउसी यी उद्देश्यभन्दा माथि थियो ।
 विस २०६७ सालको जेठमा च्याउ खाएर चितवन लोथर गाविसको वडा नं. ९ मा पर्ने कान्दा गाउँका एकै घरका आठजनाको ज्यान गयो । कान्दा गाउँका बारेमा अचेल केही नकेहीले सुनेकै छन् । तर च्याउ खानुअघि र खाएको केही समयपछि सम्म पनि यो गाउँका बारेमा यता मैदानी इलाकाका सर्वसाधरण मात्रै होइन सरकारी निकाय पनि पुरै बेखवर थियो । च्याउ खाएर मान्छे मरेको लगभग २० दिनपछि मसहित हामी तीनजना पत्रकार एकल सिलवाल र प्रतिमा सिलवाल त्यो ठाउँमा पुग्दा गाउँलेहरु भन्दथे यो ठाउँमा वाहिरका मान्छे वर्षौदेखि आएकै थिएनन् । घटनापछि मुचुल्का उठाउन गएको प्रहरी टोली गाउँभन्दा तीन घण्टा वरैको ठाउँबाट फर्केर गएको देख्दा गाउँलेहरु सरकारी चाला सम्झेर दुख्ख मनाउ गर्दथे । 

कान्दा पुग्ने पुग्ने बेलामा एकान्त ठाउँमा एउटा घर छ । विस २०६७ सालको असार ३ गते दिउँसो पहिलो पटक त्यो घरमा पुग्दा एकजना महिलाको कम्मरमाथि कपडा नै थिएन । कम्मर तल मैलो न मैलो लुङ्गि थियो । अनि उनको कोखमा नवजात शिशु थियो । त्यो लेकको ठाउँ यसैत चिसो त्यसमाथि पानी परेर जाडो थपिएको थियो । काखको शिशु च्याच्या गरेर रुन थालेपछि महिलाले लुङ्गि तानेर न्यानो बनाउन खोज्थिन तर उनको प्रयास बेकार हुन्थ्यो । ति महिला २२ दिनकी सुत्केरी रहिछन् । योभन्दा अघि पनि उनले आठ सन्तान जन्माइ सकेकी । केही छोरासँगै थिए । जाडो छल्न अगेनामै घुर्सेर बसेका थिए उनीहरु । हामीलाई देख्दा क्वा क्वा गर्दै रुन थाले । २२ दिनकी सुत्केरीले एक हप्तापछि नै खन्ने पानी बोक्ने जस्ता घरको काम सम्हाल्न थालेकी सहिछन् । खान्की सिस्नो र मकैको पिठोको खोले मात्रै ।
त्यो सुत्केरी महिला, उनका सन्तान र घरको नाजुक अवस्था देख्दा हामी चितवनमा नभएर अन्य कुनै विकटभन्दा विकट गाउँमा पो आइ पुग्यौ कि भन्ने लाग्यो । अथवा चितवनमै बसेर कुनै नाटक हेरेका छौ र अगाडीको स्टेजमा पात्रहरुले आआफ्नो भुमिका पो निभाइ रहेका हुन कि भन्ने सम्मको भान प¥यो । चितवनमा यस्तो हुन्छ भनेर कल्पना गर्न नसकिने दृश्य भरतपुरबाट हिडेको लगभग १२ घण्टापछि चितवनमा नै देखेका थियो हामीले । भरतपुरबाट पुर्वपश्चिम राजमार्गको लोथर बजारसम्म ट्रकमा गएपछि त्यहाबाट लागातार पैदल हिँडेर हामी त्यहाँ पुगेका थियो । साथमा थिए कान्दाको प्रथामिक विद्यालयमा शिक्षक बलकृष्ण थपलिया । उनै थपलियाले च्याउ खाएका कान्दालीलाई भरतपुरसम्म ल्याए । गाउँमै तीनजना मरेका थिए । अस्पताल ल्याएका पाँचजना पनि जोगिएनन् ।

कान्दा नजिक भेटिएकी सुत्केरी र उनका बालबच्चाको अवस्था ।

अति सिमान्तकृत वर्गमा पर्ने चेपाङ चितवनका आदिवासी हुन् । भिर पखेरामा बसेका उनीहरुको अवस्था ज्यादै नाजुक छ । त्यसैले पेट भर्न अन्नकोभन्दा बढी जंगली कन्दमुलको भर पर्नु पर्छ । अनि कुनै बेला भसक्कै ज्यान नै जान्छ । च्याउ खानु पर्दा ज्यान गुमाउनेको पिडा र आङ छोपिने लुगाा र दुई गेडा अन्न समेत नभएकी सुत्केरीको कथा समाचार बनेर निस्कन्छ ।
 कान्दाबाट फर्के लगत्तै म लामो समयसम्म चितवन बाहिर रहनु प¥यो । तर सुत्केरीको समस्याका बारेको समाचार मैले काम गर्ने पत्रिका नागरिक दैनिकमा निस्केपछि काठमाडौंबाट तत्कालै न्यानो कपडा जुट्यो । म चितवनमा नभएकाले सुत्केरीलाई आएको त्यो कपडा प्रतिमा मार्फत कान्दा पुग्यो । तर साथी एकल सिलवाललाई त्यो घटनाले निकै छोयो । उहाँले तत्कालै पनि न्यानो कपडा र खानेकुरा दिनु भएको थियो । पछि पनि लागातार कान्दा जाने आउने गर्नु भयो र उहाँको मित रविन्द्र बानियाँलाई पनि सँगै लानु भयो । पछि यी दुई मितले कान्दाको समस्यामा सहयोग गर्न अभियान नै चलाउने निधो गरेर मितेरी फाउण्डेशन नामको संस्था नै खोले । फाउण्डेशनले कुनै विदेशी दातृ निकायको सहयोग बिना नै सहयोगी भावना भएका व्यक्तिहरुबाटै दुई चार पैसा जुटाएर कान्दाको लागि काम गर्दै आएको छ ।
 त्यो संस्थामा अहिले रामपुर क्याम्पसका सहायक क्याम्पस प्रमुख उपप्रध्यापक डा.होमबहादुर बस्नेत र भरतपुर अस्पतालका चिकित्सक डा.कृष्ण पौडेल समेत जोडिन आइ पुगेका छन् । यी डाक्टरहरु कान्दा पुगेर त्यहाँको अवस्था देखि सकेका मान्छे हुन् । भरतपुर अस्पताल भित्र रहेको मेरुदण्ड भाँचिएका बिरामीहरुलाई उपचार गरिने स्पाइनल इन्जुरी सेन्टरका इन्चार्ज हुन् डा.पौडेल । फाउण्डेशनको यो समूहले यो पटक निर्णय गरेछ तिहारमा देउसी खेल्ने र जम्मा भएको पैसा दुईवटा काममा लगाउने । एउटा काम थियो कान्दामा विपन्न चेपाङका लागि घर बनाउने अर्को थियो मेरुदण्डमा चोट लागेर उपचार गराएका बिरामीहरुलाई आत्मनिर्भर बनाउन व्यवसायिक सीप सिकाउने ।
मेरुदण्डमा चोट लागेपछि प्राय त्यस्तो व्यक्तिले ह्वील चियरको मद्दत लिनु पर्छ । त्यस्ता व्यक्तिलाई आत्मनिर्भर बनाउन सीप सिकाउने उद्देश्य राख्नु साह्रै स्रहानीय कुरा थियो । समय व्यवस्थापन गर्दा टीकापछि देउसी खेले पनि जुन उद्देश्यका लागि कार्यक्रम आयोजना गरिएको हुँदा अन्यथा सोच्न आवश्यक नै थिएन । यो शहरले तिहार आउनुभन्दा अघि र टीका सकिएको धेरैपछि सम्म पनि जुवा खेलेर लाखौ हारजितका रुने हास्ने गरेको छ । अनावश्यक भोज भतेर र मदिरामा त्यति नै पैसा बगाउँ छ भने सतकामको लागि दुई दिन पछाडी देउसी खेल्दा के गिज्याउला त भन्न लाग्यो र देउसी खेल्न हिडियो ।
फाउण्डेशनका महासचिव अनिता खनाल र प्रभा पौडेलले रचना गरेको गीत भट्ट्याउँदा कान्दाको अवस्था र देउसी खेल्नुको उद्देश्य प्रष्ट हुन्थ्यो । सुरक्षा बरालले नाँच्नका लागि साना साना नानीहरु जम्मा गरेर साँस्कृतिक देउसीलाई कायम राख्न सहयोग गरेकी थिएन् । अनि यसमा छुटाउनै नमिल्ने कुरो स्पाइनल इन्जुरी सेन्टरका कर्मचारी र पदाधीकारीको भुमिका पनि हो । ह्वील चियर र तीन पाङग्रे स्कुटरमा बसेर स्पाइनल सेन्टरसँग सरोकार राख्ने पदाधीकारीले देउसीमा पुरै साथ दिए ।
 समिर ठकुरी भर्खर २३ वर्षका भएका छन् ।  मंसिरमा नै उनको जन्म भएको हो । तर गत वर्षको मंसिर उनका लागि पिडा बोकेर आयो । झापा जाँदा उनी चढेको गाडी दुर्घटना भयो । उनको मेरुदण्ड भाँचियो । अनि अहिले ह्वील चियरको साहारामा हिड्नु पर्छ । यी समिर समेत निकै जोशका साथ पुरै समय देउसीमा भाग लिए । ह्वील चियरमा बसेका छन् भनेर बिर्सदा समिरको जोश र उत्साह अरुको भन्दा कम थिएन ।
  दोस्रो दिनको साँझ पख देउसी टोली त्रिवेणी एफएमबाट बाहिरीने क्रममा थियो । अन्तिम क्षणमा समिर ह्वील चियर निकै मज्जाले घुमाउन थाले । उनले यसरी घुमाएकी मनौ एउटा राम्रो कलाकार स्टेजमा नाच्दै छ । उनले त्यो गतिविधि गर्दा मेलै समिर ह्वील चियरमा छन् भन्ने नै बिर्से । कुनै युवक दुई खुट्टाको भरमा कम्मर मरकाइ मरकाइ नाचेको झै लाग्यो ।
  पछि मैले समिरसँग थोरै कुरा गरे । उनले भने ‘मेरुदण्ड भाँचिएपछि सुरुमा त्यस्ता व्यक्तिले म हिड्डुल गर्न सक्दिन भन्ने कुरा सोच्नै सक्दैन । जब त्यो तितो यथार्थ उसले बुझ्न थाल्छ अनि संसारमा एक्लो र निरस व्यक्ति आफुनै हो भन्ने ठान्छ ।’ तर समिर अहिले त्यस्ता व्यक्तिहरुलाई जीवनको यथार्थ बुझाउदै आशावादी बनाउने काममा खटिएका रहेछन् । ह्वील चियरबाटै नाचेर उनले आफ्नो खुवी देखाइ छाडे । हो यस्तो सम्भावनालई मलजल गर्न नै आयोजना भएको थियो यो देउसी । दुर्घटनाबाट पिडित जो पनि हुन सक्छ तर पिडितलाई सक्षम बनाउने निकायलाई उकास्ने योजना राख्दा अलि कति बेमौसमी जस्तो लागे पनि मितेरी फाउण्डेशनको देउसीमा बजारबासीले ज्यादै नै सौहार्दता देखाए । आखिर संस्कृतिको जगेर्ना गर्दै सामाजिक उत्थानमा लाग्ने मेसो थियो यो ।