निकुञ्जभित्र होटल

चितवन निकुञ्जभित्र पर्यटकहरु राख्न होटलहरु निर्माण गरिएको छ। त्यहाँ सातवटा होटल भएपनि एउटा होटल तीन वर्षअघि नै बन्द भएको थियो। त िहोटलहरुले संचालन गर्नका लागि पाएको अनुमति यो असार मसान्तबाट सकिएको छ। होटल संचालकहरुले प्रधानमन्त्री डा.बाबुराम भट्टराईलाई प्रभावमा पारेर म्याद थपका लागि निकै चलखेल गरे। सरकार म्याद थपका लागि लगभग तयार भएका बेला एकजना कानुन व्यवसायीको तर्फबाट सर्वोच्च अदालतमा मुद्धा पर्योा। सर्वोच्च अदालतले भदौ २७ गते अन्तरिम आदेश जारी गरेर निकुञ्जभित्र रहेका होटलको म्याद अन्तिम निर्णय नआउँदासम्मका लागि नथप्नु भन्ने आदेश दियो। सर्वाेच्चबाट यस्तो अन्तरिम आदेश आए पनि होटल संचालकहरुले म्याद थपको प्रयास त्यागेका छैनन्।

निकुञ्ज भित्रका होटल बाहिर सार्नुपर्छ भन्ने माग निकै पहिलेदेखि उठेपनि २०६३ सालयता यो आवाज अलि व्यवस्थित तरिकाले बाहिर आएको हो जसका कारण निकुञ्ज भित्रका होटलको म्याद २०६६ असार मसान्तमा सकिदा नथप्न भन्दै जिल्लामा ठुलो आन्दोलन भयो। पछि सरकारले पर्यटन वर्षका लागि भनेर २०६६ सालको मंसिरमा थपेको म्याद यो असार मसान्तबाट समाप्त भएको छ। सरकारले त्यो बेलामा अन्तिम पटककका लागि भनेर म्याद थपेको थियो। होटल संचालन पर्यटनसँग जोडिएको विषय हो। पर्यटन नेपालको वैदेशिक मुद्रा आर्जनको प्रमुख माध्यम पनि हो। त्यसैले होटलसँग सिधै अर्थतन्त्र जोडिएर आउने भएकाले होटल बन्द हुँदा देशलाई नोक्सान होला कि भन्ने चिन्ता छ। तर, चितवन निकुञ्जभित्र होटल संचालन गर्न दिने विषयलाई यसरी निरपेक्ष आर्थिक कोणबाट मात्रै विश्लेषण गर्नुहुँदैन। विश्वमै दुर्लभ मानिएका एक सिंगे गैंडा र पाटे बाघको संरक्षणका लागि स्थापना भएको हो, यो निकुञ्ज।

यो निकुञ्ज विस्तारको क्रममा जंगल भित्र पर्ने आदिवासी समुदायका थुप्रै पुराना गाउँहरु हटाइएको छ। गाउँ हटाउने क्रम २०५५ सालसम्म जारी थियो। पछिल्लो पटक पदमपुर गाउँ निकुञ्ज बाहिर स्थानान्तरण भएको हो। चितवनमा निकुञ्ज स्थापना हुनुभन्दा आठ वर्षअघि नै जंगलभित्र टाइगर टप्स होटल स्थापना भएको हो। निकुञ्ज विस्तारका क्रममा टाइगर टप्स वरपरका सुखिभार, जर्नेली जस्ता गाउँहरु बाहिर ल्याइयो होटल भने केही गरिएन। आदिवासीका पुराना बस्तीहरु हात्ती लगाएर धमाधम हटाइयो तर धन हुनेले निकुञ्जभित्र होटल नै राख्न थाले। निकुञ्ज नजिकका गाउँमा बस्नेहरुले निकुञ्जबाट काठ दाउरा झिक्न पाउँदैनन्। यस्तो काम वर्जितै छ। कहिले काही साग र निउरो टिप्दा पनि कानुन लाग्छ। गोठका गाइभैसी फुत्केर निकुञ्ज छिरे भने पनि जरिवाना तिर्नुपर्छ।

सर्वसाधरणले निकुञ्जका लागि भनेर यस्तो बन्देज सहनु परेको छ। निकुञ्जको जंगल छिचोलेर पुगिने माडीमा अ्कझै विजुली पुगेको छैन। माडीवासीलाई सुविधा हुने कामहरु गर्दा निकुञ्जको वातावरणमा असर पर्छ भन्ने गरिन्छ। विस्थापन र बन्देजको पीडा सर्वसाधरणले मात्रै भोग्नुपरेको छ। पैसा हुनेले निकुञ्जभित्रै होटल खोलेर आर्जन गर्न थाले। निकुञ्ज आफैमा संवेदनशिल क्षेत्र हो। त्यसमाथि दुर्लभ जनावरहरुको मुख्य वासस्थलको रुपमा रहेको निकुञ्जमा पर्यटनका लागि निर्वाध छुट दिन हुँदैन। चितवन निकुञ्ज विश्वमा थोरै मात्रामा पाइने एक सिंगे गैंडाको मुख्य वासस्थल हो।
भारत आसाम राज्यमा पर्ने काजिरङ्गा राष्ट्रिय निकुञ्जमा विश्वमा सवैभन्दा बढी एकसिंगे गैंडा पाइन्छन्। त्यसपछि नेपालको चितवन निकुञ्जमा पाइन्छन्। काजिरङ्गामा निकुञ्ज भित्र होटल छैनन्। दुर्लभ जनावरको वासस्थान भएकाले वर्षमा जम्मा छ महिना मात्रै पर्यटकहरु निकुञ्जभित्र जान पाउँछन्। तर, चितवन निकुञ्जभित्र १२ महिना पर्यटक ओहर-दोहोर गर्छन। अनि निकुञ्ज भित्रै होटल समेत छन्। यस्तो कार्यले दुर्लभ वन्यजन्तुको संरक्षणमा नकारात्मक असर पर्छ। 

मिति २०६९ कात्तिक २० को नागरिक दैनिकमा प्रकाशित