गोली मात्रै ठोकिन्न काजिरङ्गामा

भारत आसाम राज्यको गोलाघाट जिल्लामा पर्ने काजिरङ्गा नेशनल पार्क नेपालको पुर्वी सिमाना झापा काँकडभिट्टाबाट झण्डै नौ सय किलो मिटर टाढा छ । तर त्यहाँ भएको संरक्षण कार्यको नेपालमा प्रया चर्चा भइरहन्छ । काजिरङ्गाको प्रगति वास्तवमा लोभ लाग्दो नै छ । काजिरङगाले प्रकृतिको साथ, कर्मचारीको भरोसा र सरकारको संरक्षण केन्द्रित नीतिको साहारा पाएको छ ।
काजिरङ्गाले पाएको सफल्ताको तीन सुत्र नै हुन् यी । काजिरङ्गाको क्षेत्रफल सानो छ । तर यहाँ विश्वको सवैभन्दा धेरै एकिसंगे गैंडा पाइन्छ । यहाँ सन् २००९ मा भएको गणनामा २०४८ वटा गैंडा फेला परेका थिए । त्यसपछि नेपालको चितवन नेशनल पार्कमा धेरै गैंडा फाइन्छ । भर्खर सकिएको गणना अनुसार चितवन नेशनल पार्कमा ५०३ वटा गैंडा छन् ।
क्षेत्रफलमा काजिरङ्गा चितवन नेशनल पार्कभन्दा सानो छ । काजिरङ्गाको क्षेत्रफल केही समयअघिसम्म जम्मा ४३० वर्ग किलोमिटर थियो । अहिले ८६० वर्गा किलोमिटर पुगेको छ । चितवन नेशनल पार्कको क्षेत्रफल सुरुदेखि नै ९३२ वर्ग किलो मिटर रहेको छ । सानो भइकनपनि चितवनको तुलनामा पाँच गुणा गैंडा छन् त्यहाँ ।
गैंडा मात्रै होइन त्यहाँको भुगोलमा ११६७ वटा जंगली हात्ती पनि अटाएका छन् । जंगली भैसी अर्नाको संख्या १९३७ रहेको छ । पाँच सयभन्दा बढी प्रजातिको चराहरु छन् । बाघको संख्या ८६ रहेको छ । अरु साना ठुला जिवजन्तु पनि धेरै नै छन् । सानो क्षेत्रफलको नेशनल पार्कमा धेरै संख्यामा वन्यजन्तु अटाउनुको कारण त्यहाँको सहज प्राकृतिक वातावरण नै हो ।
काजिरङ्गाको कुल भुभाग मध्ये ६५ प्रतिशत भुभाग घाँसे मैदानले ओगटेको छ । ठुला रुखहरु भएको जंगल क्षेत्र २८ प्रतिशत मात्रै छ भने नेशनल पार्कको पाँच प्रतिशत हिस्सा जलाशयले ओगटेको छ । चितवन निकुाजमा पहिले २० प्रतिशतसम्म रहेको घाँसे मैदान खुम्चेर पाँच प्रतिशत भएको थियो । प्रसस्त घाँस पानी भएपछि घरेलु मात्रै होइन जंगली जनावरहरु पनि फस्टाउदा रहेछन् ।
गैंडाको मुख्य वासस्थल मानिने चितवन नेशनल पार्कमा सुरक्षा पोष्टहरुको संख्या ४८ मात्रै छ । काजिरङ्गामा १५२ वटा पोष्ट छ । जहाँ पार्कका हतियारधारी पाँच छजना गार्डहरु बस्ने गर्छन् । गैंडाको चोरी सिकार काजिरङ्गाको मुख्य चुनौती हो । चोरी सिकार विरुद्ध जाइलाग्न पार्कका सुरक्षाकर्मीलाई नेपालको तुलनामा असिमित नै लाग्ने अधिकार प्राप्त छ ।
चोरी सिकारीले एक ठाउँमा बन्दुक पड्काए त्यो अवाज सुनेर तीनवटा पोष्टका सुरक्षाकर्मी सकि्रय हुन मिल्ने गरेर पोष्टहरु राखिएको छ । तै पनि चोरी सिकार ठप्प भने छैन । गत वर्ष अर्थात सन् २०१० मा चोरी सिकारीले पाँचवटा गैंडामाथि आक्रमण गरे । जसमध्ये तीनवटाको मृत्यु भएको पुर्व असामको वन्यजन्तु विभागका डिभिजन फरेष्ट अफिसर डीएफओ डीडी गोगोईले जानकारी दिए ।
पार्क भित्र शंकास्पद अवस्थामा मान्छे देखिएमा सुरक्षाकमीले सिधै गोली समेत हान्छन् । सन् २०१० मा पार्क भित्र १० जना सिकारीहरु सुरक्षाकर्मीको गोलीबाट मरेको गोगोईले जानकारी दिए । सुरक्षाकर्मीले पार्क भित्र मान्छे मारेमा त्यो सिधै प्रहरी कारवाहीको विषय बन्दैन । पार्क सुरक्षाकर्मीले मारेको गलत हो भन्ने लागेमा छुट्टै सरकारी निकायमा छानविनका लागि निवेदन दिनु पर्छ ।
सो निकायले छानविन गर्नु पर्छ भन्ने लागेमा समिति गठन गर्छ र सोही समितिको प्रतिवेदनको आधारमा सरकारले निर्णय लिन्छ । नेपालका पार्क सुरक्षाकर्मीलाई यस्तो असिमित अधिकार प्राप्त हुनु कल्पना बाहिरको कुरा हो । नेपालमा पार्कको सुरक्षाको लागि राष्ट्रिय सेना समेत खटेको छ । त्यहाँ भने पार्कको आफ्नै सुरक्षा गार्ड मात्रै रहेका छन् ।
दुर्लभ वन्यजन्तु अपराधको आरोपमा पक्राउ परेमा अहिले १० वर्षदेखि आजिवन कारावासको सजाय हुने रहेछ । पहिला तीन वर्ष मात्रै कैद हुँदो रहेछ । मुद्दा नेपालमा जस्तो निकुंजमा नै नभएर अदालतमा चल्दो रहेछ । अनि काजिरङ्गालाई वन्य जिवजन्तुको भिडभाड स्थल र मान्छेको चाप कम हुने क्षेत्र बनाउन भारत सरकार लागेको पाइयो ।
त्यति धेरै वन्यजन्तु पाइने नेशनल पार्कलाई पर्यटकीय गन्तब्यभन्दा पनि संरक्षण केन्द्रकै रुपमा चिनाउन अधिकारीहरु प्रयासरत छन् । काजिरङ्गा पर्यटकका लागि छ महिना मात्रै खुला हुन्छ । जुनदेखि नोभेम्बरसम्म पार्क पर्यटकका लागि बन्द हुन्छ । अनि होटलहरु पार्क भित्र त छदै छैनन् बाहिर पनि निकै थोरै र पार्कको सिमानाभन्दा केही पर छन् ।
चितवनमा पार्क भित्रै होटलहरु छन् । बाहिर रहेका होटलहरु पनि पार्कको सिमानासँगै जोडिएका छन् । निकुंज १२ महिना नै खुला हुन्छ । पर्यटकहरुको चहल पहलप्रति आँखा चिम्लिने गरिन्छ नेपालमा । संरक्षण कमाइका लागि हो भन्ने अवधारणा प्रवल भएको हामो नेपालमा काजिरङ्गाबाट सिकुन पर्ने कुराहरु धेरै छन् ।
पर्यटनबाट काजिरङ्गाले वर्षमा एक करोड रुपैयाँ कमाउँदो हरेछ । संरक्षणका लागि १२ करोड रुपैयाँ खर्च हुँदो रहेछ । भारत बाहिरका विदेशी पर्यटक जम्मा पाँच छ हजारको हाराहारीमा आउँदा रहेछन् । 'जैविक विविधता र दुर्लभ वन्यजन्तु संरक्षणको नमुनाको रुपमा यसलाई विकास गर्न खोजेका हौं कमाइका लागि उपयोग गर्ने सरकारी नीति छैन' डीएफओ गोगोईले भने ।