काजिरङ्गाको नेपाल साईनो

काजिरङ्गा भारतको आसाम राज्यको गोलाघाट भन्ने जिल्लामा पर्छ । काजिरङ्गा नेशनल पार्कमा विश्वमा सवैभन्दा बढी एक सिङ्गे गैंडा पाइन्छ । त्यहाँ २०४८ वटा गैंडा छन् । त्यसपछि एक सिङ्गे गैंडा नेपालमा बढी पाइन्छ । चितवन नेशनल पार्कका ५०३ समेत गरेर नेपालमा ५३४ वटा एकिसंगे गैंडा छन् । काजिरङ्गा र नेपाललाई एक सिङ्गे गैंडाले यसरी जोडेको छ । यो एक सिङ्गे गैडालाई टपक्क झिकेर एक तर्फ राख्ने हो भने पनि काजिरङ्गार नेपालसँग् जोडिने धेरै कुरा पाउन सकिन्छ ।
नेपालको पुर्वी सिमान झापाको काँकडभिट्टाबाट झण्डै नौ सय किलो मिटर टाढा पर्छ काजिरङ्गा । काजिरङ्गा जानलाई हामीले भारत पश्चिमबंगाल राज्यमा पर्ने सिलिगुडीबाट बस समात्यौं । सिलिगुढी सहर नेपालभाषीहरुको बाहुल्य रहेको दार्जिलिङबाट नजिकै छ । यो सहरलाई समेत समेटेर भारतका नेपाली भाषीहरुले छुट्टै राज्य गोरखाल्याण्ड बनाउनु पर्ने माग गर्दै आएका छन् । त्यसैले काँकडभिट्टाबाट जम्मा ४० किमि परेको सिलिगुडीमा नेपाली भाषा र रहन सहनको छाया छपक्कै छ ।
काजिरङ्गाको बस चढ्नुअघि सिलिगुडीमा खाजा खाइयो । त्यत्रो गोरखाल्याण्ड आन्दोलनको बोलबाला चलेको सिलिगुडीमा रहेको हामीले खाजा खाने होटलका कामदारले नेपाली निकै कष्टले बोल्ने बुझ्ने रहेछन् । खाजा खाएपछि ११ बजे हाम्रो गाडी बेग दौडियो काजिरङ्गालाई लक्ष्य बनाएर । सिलिगुडी छाडेपछि नेपालको गन्ध पुरै रोकियो । बंगाली लिपी निकै अनौठा थिए ति अक्षर हाम्रालागि अमुर्त चित्र जस्ता थिए ।
हामी साँझको पाँच बज्दा नबज्दै पश्चिमबंगाल छाडेर आसाम राज्य प्रवेश गर् यौं । ओ हो आसाम छिर्ना साथ नेपालको झल्को दियो त्यहाँका घरहरुको बनौटले । टिनले छाएका दुई पाखे घरहरु नेपालका जस्तै । स्कुल पनि टिनले छाएको दुई पाखे नै । सडक छेउमा बनेका प्रतिक्षालय नेपालका जस्तै । जे जति घर देखिन्छन प्राय टिनले नै आएका । सायद आसामबाट नेपाल भित्रिएको होला यो टिनले दुई पाखा छाउने चलन भन्ने लाग्यो हामीलाई । साझ सात बजे हाम्रो गाडी चिया खान रोकियो । त्यहाँका मान्छेहरुले भने अनुसार आँखाको उपचारका लागि धेरै मानछे त्यहाँबाट नेपाल जाँदा रहेछन् ।
भोलि पल्ट बिहान छबजे हाम्रो गाडी राजमार्ग छेउको एउटा ढावा अर्थात खाना नास्ता खाने होटलमा रोकियो । हामी रोकिएको होटल काठमाडौंका एउटा नेवारको रहेछ । उनी त्यहीकै रैथाने भएर बसेका रहेछन् । एउटा हो र तीन्वटा होटल र घर समेत रहेछ उनको । मालिक भेटिएनन् होटलका कामदारले यो जानकरी दिए । हामी नौ बजे काजिरङ्गा पस्यौ । आसाम टुरिजमको लजमा हाम्रो बास थियो । हामीलाई रिसिभ गर्न आएका युवक फटाफट नेपाली बोल्न थाले । काउण्टरका कर्मचारी फटाफट नेपाली बोल्छन् । एकजना रुम व्याय पनि नेपाली नै रहेछन् । आसाममा कम्तिमा तीन पुस्ता बिताएर भारतीय भएर बसेका नेपाली रहेछन् ति ।
काजिरङ्गा वरपर सवा सय घर नेपाली रहेको थाहा पाइयो । काजिरङ्गा नेशनल पार्क छिर्ने प्रवेशद्वारमा नेपालीका दोकानहरु नै रहेछन् । निकै चाख मानेर हाम्रो सोधनी पुछनी गरे उनीहरुले । एकजना शिक्षक निकै हर्षित भए । नेपाली नागरिकता लिने धोको बोकेर बसेका धनकुटा जन्मघर भएका एकजना ६६ वर्षीय वृद्धले त हामीलाई भेट्दा हर्षका आँशु नै झारे । काजिरङ्गा पुगेको भोलि पल्ट नजिकैको एउटा बस्तीमा छिरियो ।
जहाँ एकजना महिलाले आँगनबाट घर तर्फ फर्केर कसैलाईठेट नेपालीमा भनिन् 'ये तेजु दौलो उघारी देउ त ।' टिनले छाएको सानो सानो घरको आँगन सफा थियो । पालीमुनीको पिढी छिर्न पनि सानो गेट पार गर्नु पर्दथ्यो । महिलाले त्यसैलाई दैलो भने कि रहेछन् । एकजना किशोरले त्यो दौलो उघारी दिए । हामी पिढीमा रहेको खाटमा बस्यौ । दाँत मोल्दै ति महिलाका देवर आए नाम रहेछ मोहन खतिवडा । मोहनका दाजु त्यही कै स्कुलमा पढाउँदा रहेछन् । मोहन लेखापाल रहेछन् ।
त्यसो त आसामका धेरै ठाउँमा नेपाली छन् । साहित्यकार लिलबहादुर क्षेत्री जस्ले 'बसाई' भन्ने उपन्यास लेखे उनी नै उतै बस्छन् । हरिभक्त कटुवाल लगायतका आसाममा बस्ने नेपाली साहित्यकारको सुचीमा अरु पनि थपिन्छन् । आसामको कहाँकहाँ नेपाली बस्छन् के कसता हण्डर ठक्कर भोगेका छन् लिलबहादुर क्षेत्रीको 'ब्रम्हपुत्रको छेउछाउ' भन्ने उपन्यासमा धेरै कुरा खुल्छ । हामीले अहिले के कस्तो आफ्ठेराहरु छन् भनेर भेटिएका ति नेपाली भाषीलाई सोध्यौ । जो जति त्यहाँ बसेकाछन् स्थानीय आसामीहरुबाट केही समस्या रहेनछ ।
समस्या के त ? भाषा संस्कृति हराउने हो कि भन्ने चिन्ता रहेछ उनीहरलाई । भारतीय नागरिक नै भएर बसेका त्यहाँका नेपाली भाषीमध्ये धेरैलाई नेपालमा आफ्नो मुल थलो कहाँ हो पत्तो। नै छैन । युवा पुस्ता नेपाली त बोल्छ तर आधा आसामी शब्द मिसाउँछ । आसामी लिपी नेपालको देवनागिरी लिपीभन्दा फरक छ । नेपाली भाषीको बहल्य रहेको आसामकै अरु ठाउँमा कलेजहरुमा नेपाली समेत पढाइ हुँदो रहेछ तर कम भएका ठाउँमा यो सुविधा छैन । हिन्दीको साहारामा देवनागिरी लिपीसँग सँगत गर्न पाएका छन् उनीहरुले । भानु जयन्ती मोति जयन्ति मनाउन र दशैं तिहारमा उल्लास पोख्न लालयित हुन्छन् उनीहरु ।
यो त भाषा नै नेपाली बोल्नेहरुको कुरा भयो । त्यहाँको भेग पनि नेपालको जस्तै जस्तै छ । काजिरङ्गा पुग्ने पुग्ने बेलाको गाउँ हेर्दा लाग्छ हामी नारायणगढबाट पश्चिम लाग्दै छौं । रजहर आयो क्या हो भन्ने भान पनि पर्छ । राजर्माग, त्यसैसँग जोडिएका समतल फाँट, टिनले छाएका दुई पाखे घर र घरभन्दा पर जंगल अनि पहाडी टाँकुराले यो आभास दिन्छ । अरु कुरा त्यहाँ नेपाली जस्ता देखिने मान्छे आसामी हुँदा रहेछन्, नेपाली भनेर झुक्किन सकिन्छ । आसाममा जस्लै प्रष्ट हिन्दी बोल्छ, हामीले पाए अनुसार ति नेपाली हुन सक्ने सम्भावना प्रवल रहन्छ ।
आसाम यस्तो रहेछ र त नेपालीहरु त्यहाँ पनि पुगेका रहेछन् । आसामको भु बनोट र हावा पानी त्यस्तो रहेछ र त गैंडाहरु पाइने रहेछन् । तर नेपालको चितवन निकुाजभन्दा सानो भइकन पनि काजिरङ्गामा गैंडा धेरै, अरु जनावर पनि उत्तिकै । कानुनी व्यवस्था कडा । अनि सडकमा धमाधम विकास मौलाएको छ नेपालका सडक भने अनावश्यक माग राखेर प्राय बन्द हुन्छ । आसाम र नेपाल सायद यही कुराले फरक छ र विकासमा आसाम नेपालभन्दा अगाडी छ । र अन्त्यमा फर्केर सिलुगुढी पुगेपछि हाम्रो टोलीमा एकजना सदस्यले थप्नु भयो 'आसाम हेर्दा नेपाल जस्तै तर खाली जग्गा प्रशस्तै भए पनि प्लटिङ गरेको पाइएन । अनि यहाँ यत्रा नेपाली बसेर पनि धन्न चक्का जाम गर्न सिकाएका रहेनछन् ।'