गिद्धलाई राम्रो हुँदै छ

प्राकृतिक कुचीकार अर्थात गिद्ध जोगाउँने उद्देश्यले डाईक्लोफेनेक औषधिमाथि लागेको प्रतिबन्धले असर देखाउन थालेको अनुसन्धानहरुले पुष्टि गरेको छ । पशुहरुलाई दुखाइ कम गर्न दिइने औषधि डाइक्लोफेनेकले गिद्धलाई नास गर्ने काम गर् यो । गिद्धले मरेको पशुको सिनो खाने गर्छ । मरेको पशुमा डाइक्लोफेनेक औषधीको मात्रा रहेमा त्यस्तो सिनो खाने गिद्ध मृगौलामा समस्या आएर तत्कालै मर्ने पंक्षी विज्ञहरुको भनाइ छ ।
नेपाल पंक्षी संरक्षण संघ चितवनमा आवद्ध हेम सुवेदी नेपालमा १० वर्ष अघिको तुलनामा गिद्धको संख्या निकै कम भएको बताउँछन् । नेपालमा हाडफोर सेतो गिद्ध डंगर गिद्ध सानो खैरो गिद्ध हिमाली गिद्ध खैरो गिद्ध राज गिद्ध र सुन गिद्ध गरेर आठ प्रकारका गिद्ध पाईने गर्छन् । त्यस मध्ये डंगर र सानो खैरो गिद्ध लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । डाईक्लोफेनेकको साटो मेलो_िक्सक्याम नामक औषधी प्रयोग गर्ने अभियान सुरु भएपछि भने गिद्धलाई केही राहत भएको चरा संरक्षणकर्मीहरुले जनाएका छन ।
पीएलओएस पत्रिकामा छापिएको एक अनुसन्धान प्रतिवेदनलाई उल्लेख गर्दै वीवीसीले दिएको समाचार अनुसार डाइक्लोफेनेमा लागेको प्रतिवन्धले गिद्ध मर्न कम भएको छ । नेपाल सहित भारत र पाकिस्तानको सरकारले सन् २००६ देखि डाइक्लोफेनेकको प्रयोग गर्न छाडेको वीवीसीले जनाएको छ । समाचारमा उल्लेख भए अनुसार अनुसन्धानकर्ताहरुले मरेका पाँच हजार घरपालुवा पशुको कलेजोको नमुना लिएका थिए । उनीहरुले केही नमुना डाइक्लोफेनेकमा प्रतिवन्ध लाग्नुभन्दा एक वर्ष पहिला लिएका थिए भने केही प्रतिबन्ध लागे लगत्तै र केही नमुना सन् २००६ र सन् २००८ को बीचमा लिएका थिए ।
सन् २००६ र २००८ को बीचमा लिएको नमुनामा डाइक्लोफेनेकको मात्रा ४० प्रतिशतसम्म कम पाइएको अनुसन्धानले देखाएको छ । अनुसन्धानमा संलग्न प्रोफेसर रीस गी्रनको जोड केमा छ भने डाइक्लोफेनेकको प्रयोगमा रोक लागेर केही असर देखिन सुरु भएको छ तर गिद्ध संरक्षणको काम भने अझै अधुरो छ । डाइक्लोफेनेक जे जति उत्पादन भयो त्यसलाई पुरै नष्ट गर्नु पर्ने उनको भनाइ रहदै आएको छ ।
आशंका के पनि गरिएको छ भने मान्छेमा प्रयोग हुने डाइक्लोफेनेक घरपालुवा जनावरमा पनि उपयोग हुने गरेको छ । त्यसैले अनुसन्धानकर्ताहरुले गिद्ध संरक्षण अभियानमा धेरै काम बाँकी छ भनेका हुन् । मेलो_िक्सक्यामको प्रयोग बढेका त छ तर डाइक्लोफेनेकको खपत जुन परिमाणमा हुन्थ्यो त्यो विन्दुमा यसको प्रयोग पुगेको छैन । त्यसैले भित्रभित्रै डाइक्लोफेनेकको प्रयोग जारी रहेको शंका गर्ने ठाउँ रहेको हो ।
धेरै नेपालीले अपसकुनको रुपमा गिद्धलाई मान्ने गरेका छन् । यो साह्रै नै फोहरी चरा हो भन्ने मानसिकता हामीमा छ । आखिर यस्तो चराको संरक्ष्ण किन गर्नु पर् यो भन्ने धेरैलाई लाग्दो हो । तर देख्द सुन्दाको जस्तो छैन गिद्ध । यो त बडो हितकारी चरा पो हो त । मरेको जनावर र कुहेका पदार्थ खाएर यसले वातावरणलाई सफा राख्न निकै ठूलो भूमिका खेलेको छ । त्यसैले यसलाई नासिन नदिन विश्व व्यापीरुपमा पहल भएको हो । यसको आहार सिनो मात्र हुने भएकाले दुर्गन्ध फैलाउने वस्तुहरुलाई यसले सिनित्तै पार्छ । त्यसैले यो पंंक्षीलाई गुणकारी मानिएको हो र प्राकृतिक कुचीकार भनिएको हो । गिद्ध नहुँदा सिनो र फोहर वस्तु यत्र तत्र छरिएर रहन्छन् । मान्छेले देख्ने ठाउँमा भए त्यस्ता वस्तु फ्याकिने सम्भावना रहन्छ । नदेखिएने ठाउँमा भए दुर्गन्ध परपरसम्म फैलिनुका साथै रोग मौलाउन सक्ने खतरा समेत आउँछ ।
यस्तो पंक्षीलाई जोगाउन डाइक्लोफेनेकको प्रयोगमा प्रतिवन्ध मात्रै लागेको होइन नेपालमा अरु धेरै खाले अभियान पनि चलेका छन् । यो चरा सम्पूर्ण रुपमा मासिएर जाने खतरा बढेकाले राष्ट्रिय निकुाज तथा बन्यजन्तु संरक्षण बिभागको संयोजनमा चितवन राष्ट्रिय निकुाजको मुख्यालय कसरामा प्रजनन् केन्द्र खुलेको हो । राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष र नेपाल पंक्षी संरक्षण संघले यसमा सहयोग गरेका छन् ।
नेपालमा गिद्ध संरक्षणका लागि केही काम यस पहिले पनि भएका छन् । नवलपरासीको रजहर र सुनवल नजिकका चौरहरुमा गिद्धका लागि मरेको पशु टकारेर उनीहरुलाई उचित आहारको व्यवस्था गर्ने काम हुदै आएको छ । जसलाई गिद्ध रेष्टुरेण्ट समेत भन्ने गरिन्छ । डाईक्लोफेनेक नपरेका बुढा भएका गाई गोरु किनेर राख्ने र त्यस्ता पशु मरेमा गिद्धका लागि छाड्ने कामको संयोजन पंक्षी संरक्षण संघले गरेको छ ।
मुनिर विरानी जस्ले दक्षिण एसियामा घट्दै गरेको गिद्धको संख्याको अनुसन्धान कार्यमा सहयोग गरेका छन् उनले संरक्षण अभियानले उत्साहबर्धक परिणाम ल्याएको टिप्पणी गरेका छन् । तर गिद्धको संख्या बढेको छ भनेर अहिले नै ठोकुवा गर्नु पनि उचित नहुने उनको धारणा रहेको छ ।