कसरी उम्कन्छन् खाग तस्कर

यो पटक लामो समयको अन्तरालपछि चितवनमा सिकारीले गैंडा मारे । दुर्लभ वन्यजन्तु गैंडा मार्नु भनेको ठुलो अपराध हो । विस २०६९ सालको फागुन ५ गतेयता यस्तो अपराध भएको थिएन । गएको बैशाख १९ गते मध्यरातमा तस्करहरुले गोली हानेर गैंडा मारे । गैंडाको नाक माथि हुने सिंग जस्तो अंग खागका लागि तस्करहरुले गैंडा मार्छन् । यस पटक पनि खाग निकालेर छाडेको गैंडाको मृत शरिर निकुञ्जका अधिकारीहरुले घटनाको भोलि पल्ट मात्रै भेटाए । जब कि गैंडा मार्न गोली चलेको आवाज निकुञ्जमा तैनाथ सुरक्षा पोष्टमै सुनिएको थियो । चोरी सिकार विरुद्ध निकुञ्ज निकै आक्रमक रुपमा लागेको समय हो । यस्तो बेलामा पनि तस्करहरु सजिलै उम्के ।
      त्यसो त निकुञ्जमा तैनाथ सेनाको पुरानो गण हालै परिवर्तन भएको छ । त्यसैले नयाँ सुरक्षाकर्मीले मेसो पाउन सकेनन् कि भनेर पनि सोच्न सकिन्छ । तर गैंडा मारेपछि खाग लिएर तस्कहरु डाँडा कटेको घटना यो मात्रै होइन । प्रायस सिकारीहरुले गैंडा मारेर खाग उम्काएपछि सजिलै समातिन नसक्ने घटनाहरु अनेक छन् । गैंडा मारेपछि सुरक्षाकर्मीको सक्रियताका कारण खाग लैजान नपाएका घटना नभएका होइनन् तर त्यस्तो विरलै हुने गरेका छन् ।
    निकुञ्जले गैंडा मार्न ठिक्क परेकाहरुलाई बन्दुक र पासोसहित समाएका घटनाहरु बरु प्रशस्तै छन् । तर घटना भएपछि तत्काल अपराधीहरु किन समातिदैनन् ? यो चाही सोचनीय विषय बनेको छ । घटना भएको एक वर्ष, दुइृ वर्ष, चार वर्ष र १० वर्षपछि पनि मान्छे समातिने गरेका छन् । लगातार नौ, १० वटा गैंडा मारेर खाग उम्काएको अपारधी समाउन पनि निकुञ्जलाई दशक नै लाग्ने गरेको देखिएको छ । गैंडा मारेपछि तत्काल खागसहित कतिलाई समाउनु भएको छ भनेर सोध्ने हो भने अधिकारीहरुलाई नाजवाफ हुन गर्छन् ।
    अपराधीहरुलाई पछ्याउन निकुञ्जले आधुनिक विधिहरुको पनि प्रयोग नगरेको होइन  । तालिम प्राप्त कुकुरहरुको पनि उपयोग हुन थालेको छ । तर खाग लिएर कुदेका अपराधीहरुलाई समाउन अझै सफल्ता मिलेको छैन । निकुञ्जले यो पटक पनि तालिम प्राप्त कुकुर ल्यायो तर नतिजा उही खाली हात मात्रै भयो  । गैंडा, बाघ जस्ता दुर्लभ वन्यजन्तु जोगाउन राज्यले ठुलो लगानी गरेको छ । चितवन निकुञ्जमा मात्रै कुरा गर्ने हो भने पनि एउटा गण र एउटा अर्को गुल्मका गरेर झण्डै ११ सय सुरक्षाकर्मी गैंडा र बाघका लागि भनेर तैनाथ छन् । निकुञ्ज प्रशासनको पनि आफ्नो सुरक्षा र सुराकी संयन्त्र छ । हामी सर्वसाधरणले सुन्दा लाग्छ निकुञ्ज सुरक्षाको मजबुद किल्लाभित्र रहेको छ ।
    तर यो अभेद्य किल्लभित्र पनि चोरी सिकारी र तस्करहरु र्निे गर्छन् । अनि आफ्नो काम सकेर सजिलै बाहिर पनि आउँछन् र आफ्नो सुरक्षित गन्तब्यमा पनि सजिलै पुग्छन् । पहिला निकुञ्ज क्षेत्रबाट उम्केपछि समातिन गाह्रो पनि थियो । किन कि गैंडा मार्नेलाई समाउने भनेको निकुञ्जका मान्छे र त्यहाँ तैनाथ सेनाले मात्रै हो भन्ने जस्तै थियो । पछिल्लो समय प्रहरीले पनि तस्करहरु समाउन सक्रियता देखाएको छ । प्रहरीको केन्द्रीय अनुशन्धान ब्युरो (सीआईबी) यो काममा लागेको छ  । सीआईबीको सक्रियताले धेरै पुराना पुराना नामुद सिकारी र तस्कहरुहरु गिरफ्तार भए । तर सीआईबीको सक्रियता सुरु भएपछि पनि गैंडा मारेर रगत चुहुदै गरेको खाग बोकेर हिडेका तस्करहरु समातिन सकेका छैनन् ।
    निकुञ्जका लागि तैनाथ सुरक्षा संयन्त्रले पहिलो काम गैंडा, बाघ लगायतका दुर्लभ वन्यजन्तुको सिकार नै हुन दिनु भएन । यो काममा धेरै हदसम्म सफल्ता मिल्दै पनि गएको छ  । तर घटना एपछि अपराधमा संलग्नहरु तत्काल समातिनु पर्छ । सुरक्षाका दृष्टीले यो प्रमुख सर्त हो । तर निकुञ्जको सुरक्षा संयन्त्र दोस्रो काममा भने असफल नै छ । यस्तो किन हुने गरेको छ ? निकुञ्ज प्रशासनले कहिल्यै विचार विमर्श गरेको छ कि छैन कुन्नी ?
    कुनै अपराधीले कसैको हत्या गरेमा हामी अन्य कुरा भन्दा पनि सवैभन्दा पहिले हत्यामा संलग्नहरु गिरफ्तार होउन भन्ने चाहन्छौं । प्रहरीले सवैभन्दा पहिले त्यस्ताको पहिचान गरोस उनीहरुलाई समाओस भन्छौं । अपराधमा संलग्नहरु तत्काल समातिएनन् भने हामी प्रहरी असफल भयो भन्छौं । अपाराधिक घटना हुनै नदिनु सवैभन्दा राम्रो । घटना भएपछि त्यस्मा संलग्नहरु तत्काल समातिनु पनि सुरक्षाकर्मीको सफल्ता मानिन्छ । यही कुरा वन्यजन्तु अपराधमा किन लागु हुँदैन ?
    हजारबढी सुरक्षाकर्मी र प्रशासन संयन्त्रलाइृ छक्काएर एकाध मान्छेहरु कसरी सफल भएका होलान ? हामी सर्वसाधरण र संरक्षणकर्मीहरु पनि यसरी घोत्लिने र सम्भावित कारणहरुका पत्रहरु केलाउने तर्फ पनि लागेका छैनौं । न त निकुञ्ज प्रशासनलाई नै कहिल्यै यसरी सोधेका छौं । अपराधीहरु खागका लागि लामो समयसम्म कुरेर पनि बस्दा रहेछन् भन्ने देखिएको छ । विस २०६७ सालयता वर्षमा फाट्ट फुट्ट गैंडा मर्न थालेका छन् । ६७ साल पुस १९, ६८ सालको चैत्र २०, ६९ सालको फागुन ५ पछि ७१ सालको बैशाख १९ मा तस्करहरु गैंडा मार्न सफल भए । पुरै ७० सालमा निकुञ्जका एउटा पनि गैंडा मरेनन् ।
    राज्यको सानो प्रयास र लागनीले यो सफल्ता मिलेको होइन । यस्तो सक्रियता बढेका बेलामा पनि एकाध घटना नहुने होइन । तर तत्काल अपराधी समाउन नसक्ने कमजोरीलाई सुधार्न निकुञ्ज प्रशासनको किन ध्यान नगएको हो ? यो पुरानो रोग हो । उपचार नखोजे रोग झनै बल्झेर गम्भीर खालका समस्याहरु ल्याउँछ । वर्षमा एकाध घटना मात्रै गराएर भए पनि तस्करहरु आफ्नो उस्थिती कायमै राख्ने योजनामा रहेको देखिएको छ । घटना गराएपछि समानसहित सजिलै उम्कदा उनीहरुको मनोवल बढेर जान्छ । गैंडा मारेको तत्कालै अपराधीहरु पनि समातिन थालेमा अवस्था अर्कै बनेर आउने छ ।  गोली चलेको आवाज सुरक्षा पोष्टहरुमा सुनिदा पनि तस्करहरु खाग बोकेर सुरक्षित तरिकाले निस्कन सक्छन् भने यो जस्तो कमजोरी अथवा लापरवाही अरु के हुन सक्छ ?
    एकाध घटना भएका भए त्यसलाई कमजोरी पनि भनेर नजरअन्दाज गर्न सकिन्थ्यो होला । तर विगतका थुप्रै घटनामा यस्तै भएको छ । तस्कर गैंडा नजिक पुग्न सक्यो भने गोली हान्छ खाग झिक्छ अनि खाग बोकेर उम्कन पनि सफल हुँदै आएको छ । यो क्रमलाई निकुञ्जले रोक्न सक्नु प¥यो । नभए निकुञ्जले लापरवाही गरेको छ है भन्ने बुझाइ निर्माण हुने छ ।  राज्यनै सिकार शुन्य बनाउन उच्च तयारीका साथ जुटेपछि उचित मौकाका लागि धैर्य गरेर बसेका तस्करहरु आफ्नो प्रयासमा सफल हुनुको रहस्य के हो ? निकुञ्ज प्रशासनले खोजविन गर्न आवश्यक छ ।