कारागारमा तीजको दर

तीज नेपालका हिन्दु नारीहरुले मानाउने पर्व हो । खासमा परिवारको बन्धनबाट केही दिनका लागि भए पनि मुक्ति पाउने पर्वको रुपमा नारीहरुले यसलाई मनाउने गर्दै आएका हुन् । माइत जाने, रमाइलो गर्ने, राम्रो लागउने, मिठो खाने गरिन्छ तीजमा । यो परम्पारगात मान्यतामा धेरै परिवर्तन आएको छ । नेपालमा महिला सशक्तिकरण धेरै हदसम्म अगाडी बढेको छ । त्यसैले तीज पुरातन मान्यताभन्दा धेरै अगाडी पुगेको छ । मिठो दर मिठोकै लागि मात्रै खाइन्छ । दर खाएर भोलिपल्ट पानी पनि नखाइ श्रीमानको दिर्घायुका लागि ब्रत बस्न होइन अचॆल । त्यसैले तीजकै अघिल्लो दिन दर खाने चलन हटेर अचेल तीज आउनुभन्दा एक महिना पहिलेबाटै दर खाइन्छ त्यो पनि टोलटोलमा भतेर जसरी ।
शनिबार पनि कम्तिमा सात ठाउँमा दर खाने कार्यक्रममा बोलावट थियो । दर त छोरी चेलीलाई खुवाउने हो । तर अचेल दर खान पाउनेमा पत्रकार पनि परेका छन् टोल टोलको भतेर टाइपको दरमा पत्रकारलाई खुवै सम्झन्छन आयोजकहरु । हिजो अरु ठाउँको दरको वास्त गर्दे गरिएन बरु पुगियो भरतपुर कारागार शाखाको दर खाने कार्यक्रममा । त्यहाँका महिला बन्दीका लागि चितवनको महिला सुरक्षा दवाव समुहले दर खुवाउने कार्यक्रम राखेको रहेछ । यस पटक भरतपुर कारागारको पर्खाल निकै दह्रो बनेको छ । अग्लो घेरा, बलियो ढोका कारागार परिसरमा पाइला राख्ना साथै जेल परेको भान हुने । कारागार भवन त अलि पर नै छ । परिसरमा छिर्ना साथै हामीलाई त त्यस्तो अफ्ठेरो लाग्यो भने त्यहाँको भवनमा वर्षौको कैद जिवन काट्न बसेकाहरुलाई कति उकुस मुकुस हुँदो हो ?
गेटबाट छिर्दा देखियो कारागार भवनको आडैमा कार्यक्रम चल्दै रहेछ गितको होइन भाषणको । म पुग्दा एकजना बन्दी युवती भाषण गर्दै थिइन् । उनको भाषण अन्तिमअन्तिममा थियो धेरै सुन्न पाइएन । जाँदा जाँदै उने भनिन 'घुस लिएर दोषिलाई निर्दोष र निर्दोषलाई फसाउने गरिदो रहेछ । यस्तो अब नहोस हामीले त भोग्यौं भोग्यौ । अरुले अनाहकमा दुःख नपाउन ।" उनले आफु अनाहकमै जेल परेर सजाय पाएको गुनासो गर्दे थिइन् । त्यसपछि भाषण गर्नेमा पुरुषहरुको लामो क्रम बन्दै हुने छाँट देखिएन । मलाई साह्रै दिक्क लाग्यो ।
नारायणगढमा यौन धन्दा चलाएर बसेकी चुना प्रधान जेल परेको लामै समय भयो । उनी पनि रातो साडी ब्लाउजमा धपकै भएर यताउती दौडेकी थिइन् । अवैध तरिकाले गर्भपतन गराउँदा महिलाको ज्यानै गएपछि लाशैं गायब बनाएकी सरस्वती तिमिल्सेना पनि त्यतै देखिइन । कारागारमा चिनिएका अनुहास यी दुई थिए । तर यी दुईको मुहारमा मैले नमुस्कान ननिरासा भेटे । दरका लागि िसंगारिएका तर ग्रुपभन्दा पृथक बन्न खोजेको छनक उनीहरुको व्यवहारले देखाउथ्यो । धेरै महिलाहरु केही सोचे जस्तो केही सम्झेजस्तो गरेर भाषण सुनेका थिए गम्भिर भएर । एमालेका नेता भक्ति गौतमले भाषणका बेलामा भने 'यो रमाइलो महौलमा पनि कारागारको चार दिवारले गर्दा खुसी कता कता हराएको छ ।" उनको भाषण नसकिदै महिलाहरु सुक्क सुक्क गर्न थाले । रुमाल झिकेर आँशु पुछ्न लागे ।
भाषण गर्ने पुरुषहरुको पालो सकिएपछि क्यासेटमा गीत सुरु भयो 'यो तीजमा मज्जाले नाँचिन्छ ऐ बाँदुरे कम्मरै भाँचिए भाँचिन्छ । " अघि कारागार पुग्दा भाषण गर्ने बन्दी युवती समवयी अर्की युवतीको हात समाएर मज्जाले नाचिन । उनीहरु एकदमै दिल खोलेर नाँचे । बन्दी हुँ भन्ने मानसिकता त्यागेर नाँचे । पसिनानै काढे दुईले तर रोकिएनन् थाकेनन् । उमंगसँग नाँचे ति दुई । केही बेरपछि म बाहिरिए । कारागार परिसरको अग्लो पर्खाल र गेट छाडेर बाहिर आएपछि मैले अघि नाँचेका ति बन्दी युवतीहरुलाई सम्झे । सायद उनीहरु थाकेर बस्छन् होला । केही बेरपछि त्यहाँ लागेको भिड पनि सकिन्छ । कारागार भवन बाहिरको सानो चौरबाट उनी झनै खुम्चेर कारागार भवनको चार दिवारमा गुम्सन जानेछन् । उनै दिदी बहिनी सिवाय अरु कोही हुने छैन । बेलुका कारागारको त्यही नमिठो ठस्स् गन्हाउने सिदा भागमा पर्छ । दिउँसको त्यो कार्यक्रम आखिर दिउँसो केही बेर निदाएका बेलामा देखेको छोटो, साह्रै छोटो सपना जस्तो हुने छ उनीहरुका लागि ।