पहिले मरेको भनेर उम्किए, अहिले सजायमाथि सजाय

ताञ्जिङ निमा लामा

गैंडा मारेको आरोपमा पहिलो पटक समातिदा साधरण तारेखमा छुटेका र पछि मरेको भन्ने कागजी प्रमाण जुटाएर मुद्दा नै बन्द गराउन सफल भएका एक व्यक्ति सोही काण्डमा फेरि समातिदा सजायमाथि साजाय पाउन थालेका छन् । छ  महिनाअघि १५ वर्ष जेल सजाय पाएका उनालाई फेरि १३ वर्ष कैद हुने फैसला भएको छ ।
स्थायी ठेगना तिब्बत भए पनि काठमाडौं महानगरपालिका वडा नं. ६ बौद्ध फुलवारी बस्दै आएका ७० वर्षीय ताञ्जिङ निमा लामालाई चितवन निकुञ्जले अहिले एकपछि अर्को सजाय सुनाउन थालेको छ । गएको चैत्र २७ गते निकुञ्जले उनलाई गैंडा मारेको अभियोगमा १३ वर्ष कैद र एक लाख रुपैयाँ जरिवाना तोक्यो ।
निमालाई गएको असोज १६ मा पनि चितवन निकुञ्जले १५ वर्ष कैद र एक लाख रुपैयाँ जरिवाना हुने फैसला गरेको थियो । वन्यजन्तु अपरधमा हुने यो नै सवैभन्दा ठुलो सजाय हो । ६८ सालको असोज २९ देखि कात्तिक दुई गतेसम्म निकुञ्जले चोरी तस्कर विरुद्ध पक्राउ अभियान चलाएको थियो । निमा त्यही बेला समातिएका हुन् ।
त्योभन्दा आठ वर्षअघि पनि निमालाई निकुञ्जले समाएको थियो । तर त्यो बेला निमा निकै चलाखी पुर्ण तरिकाले मुद्दाबाट उम्केका थिए । निमा विस.२०६० साल बैशाख १९ गते नारायणगढ पोखरा बसपार्कको गुल्मेली होटलबाट हुम्लाका छिरिङ भन्ने दोग्लासहित समातिएका थिए ।
उनीहरुलाई निकुञ्जले जेठ १६ गते पुर्पुक्षका लागि थुनामा पठाइएको थियो । थुनामा राख्ने निकुञ्जको आदेशका विरुद्ध निमा र दोग्लाले पुनरावेदन अदालत हेटौंडामा निवेदन दिएपछि ६० साल भदौ १० गते उनीहरु धरौटीमा छुटेका थिए ।
‘सो आदेशले गैंडा मुद्दामा धरौटीमा छुटेको निमा विरुद्ध बाघको छालाको केश पनि थियो । जसका कारण फेरि समातेर मुद्दा चलायौं । प्रमाणले नपुगेपछि बाघको छाला केशमा उसलाई हाजिरी जमानिमा छाड्नु प¥यो’ चितवन निकुञ्जका तत्कालिन सहायक संरक्षण अधिकृत र अहिलेका प्रमुख कमलजंग कुँवरले सुनाए ।
गैंडाको खाग बिक्री व्यवसाय गरेको अभियोगमा अदातलबाट धरौटी र बाघको छाला कारोबार गरेको मुद्दामा हाजिरी जमानिमा छुटेका निमाको मृत्यु भएको भन्ने कागज निकुञ्जमा पेश भयो ।
‘इन्डियाको प्रभाइभेट क्लिनिकमा तान्जिङ निमाको मृत्यु भयो भन्ने डाक्टरी रिपोर्ट पेश भयो । तर लाशको फोटो, पोष्टमार्टमा रिपोर्ट र कुन रोगले मरेको हो केही उल्लेख थिएन’ कुँवरले भने ।
‘त्यसपछि मैले यथेष्ट प्रमाण नभएकाले थप प्रमाण पेस गर्न लगाउनु भन्ने तोक लगाए पनि तत्कालिन सुब्बा उत्तम खरेलले मान्छे मरेपछि अपराधको अन्त्य हुन्छ भन्ने लेखेछन् र वार्डेन शिवराज भट्ट सरले मुद्दा फैसला गर्दा सोही बमोजिम गरिदिनु भएछ’ कुँवरले लेखेको चर्चित पुस्तक ‘गैंडालाई चार वर्ष’ मा यस्तो विवरण उल्लेख छ ।
निमा पहिलो पटक समातिदा सहायक वार्डेन रहेका कुवँर दोस्रो पटक समातिदा भने चितवनमा थिएनन् । सो बेला चितवन राष्टिय निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत झमकबहादुर कार्की थिए ।
 निमा विरुद्धको पछिल्ला मुद्दामा दुवै पटक सजाय सुनाउँदा चाही प्रमुख संरक्षण अधिकृतको हैसियतले कुवँरले नै सजाय सुनाएका हुन् । विस २०६८ को असोज २९ देखि कात्तिक २ गतेसम्म १७ जना गिरफ्तार भएका थिए । स्थानीय सिकारीदेखि अन्तराष्टिय बजारमा खाग बेच्न लैजाने गिरोह नै समातिएको निकुञ्जको दावि थियो ।
अन्तराष्टिय बजारमा एउटा खागको मुल्य ३५ लाख रुपैयाँसम्म पर्ने सोही गिरोहको गिरफ्तारीपछि खुलासा भएको थियो । त्यो बेला समातिएका १७ मध्ये ११ जनालाई गएको असोजमा सजाय भएको थियो । सवैभन्दा धेरै सजाय पाउनेमा निमा एक्ला थिए ।
भारतको वाल्मिकी टाइगर रिजर्भमा गैंडा मारेर नेपालमा खागको कारोबार गरेको अर्को मुद्दामा चैत्र २७ गते उनलाई सजाय भएको चितवन निकुञ्जका सुचना अधिकारी टीकाराम पौडेलले बिहीबार निकालेको विज्ञप्तीमा उल्लेख छ । यो मुद्दामा निमासहित थप अर्को तिब्बती र दुईजना नेपालीलाई पनि सजाय भएको छ ।
गैंडा मारेर खाग बिक्री गर्ने काममा संलग्न भएको पुष्टि भए ५० हजारदेखि एक लाख रुपैयाँ जरिवाना या पाँचदेखि १५ वर्षसम्म कैद अथवा कैद र जरिवाना दुवै सजाय हुने कानुनी व्यवस्था छ ।