खै कस्ले सुन्ला यीनका कुरा

गत वर्ष जंगली च्याउ खाँदा एकै परिवारका आठजनाको दुःखद निधन भयो । यो पटक गाउँको सानो स्कुल पहिरोले भत्काइदियो । भत्केको स्कुल मर्मतको कुरा त पर जाओस सो स्कुलमा पढाउने शिक्षक समेत नहुने भए । शिक्षकको तत्काल व्यवस्था होस भन्ने माग लिएर आइतबार जिल्ला शिक्षा कार्यालय आएका चितवनको विकट क्षेत्र कान्दाका बासिन्दा झनै निराश भएर फर्के ।
लोथर गाविस चितवनको विकट पहाडी गाविस हो । सो गाविसको वडा नं. ९ मा पर्ने कान्दा गाउँ लोथर गाविसकै विकट गाउँ हो । कान्दा पुग्न पुर्व पश्चिम राजमार्गको वीरेन्द्रनगर या भण्डारमा झरेर १२ घण्टा पैदल हिड्नु पर्छ । सो गाउँमा वि.स.२०५८ सालमा कान्देश्वरी राष्टिय प्रथामिक विद्यालय खुलेको छ ।
कक्षा चारसम्म स्वीकृत पाए पनि त्यहाँ पाँच कक्षासम्म पढाइ हुँदै आएको छ । कान्दा गाउँका सयजना विद्यार्थी सो विद्यालयमा पढ्छन् । 'अब भने सवैलाई म एक्लैले पढाउनु पर्ने भएको छ' विद्यालयका प्रधानअध्यापक बालकृष्ण थपलियाले भने । प्राविसम्म पढाइ हुने विद्यालयमा कम्तीमा दुईजना दरबन्दीको शिक्षक रहनु पर्ने भए पनि त्यहाँ एकजना मात्रै छन् ।
चार वर्षदेखि त्यहाँ अर्का शिक्षक सहदेव पाठकले पनि बालकृष्णलाई सहयोग गर्दै आएका थिए । दरबन्दीको एकजना शिक्षकले ५० जना विद्यार्थीलाई पढाउनु पर्छ । त्योभन्दा बढी विद्यार्थी भए सरकारले बालकोष (पीसीएफ) मार्फत अरु शिक्षकको लागि रकम व्यवस्था गर्छ । ५० भन्दा बढी विद्यार्थीका लागि आउने रकमबाट शिक्षक पाठकको तलब भुक्तान हुँदै आएको थियो ।
पीसीएफबाट गत वर्षसम्म विद्यालयमा ६० हजार रुपैयाँ गएको थियो । यो वर्ष जम्मा नौ हजार रुपैयाँ जाने भयो । 'एक वर्ष पढाएर नौ हजार रुपैयाँ लेउ भन्न सकिएन । सहदेव सरले जागरि छाड्ने अवस्था आयो' प्रअ थपलियाले भने । कान्दा गाउँमा चन्दा र अनाज उठाएर निजी स्रोतमा शिक्षक राख्न सक्ने अवस्था छैन ।
त्यसैले आइतबार चितवन जिल्ला शिक्षा कार्यालयमा प्रअ थपलिया विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष चन्द्रबहादुर तमाङ र शिक्षक अभिभावक संघका अध्यक्षा सिताबहादुर चेपाङ सहितको टोली कुनै उपाय निस्कन्छ कि भनेर आइपुग्यो । गाउँलेका कुरा सुनेपछि जिल्ला शिक्षा अधिकारी बैकुण्ठराज अर्यालले तत्काल समस्या सुल्झाउने कुनै उपाए छैन भने जवाफ दिए ।
यसभन्दा अघि उनीहरुले गाविसका प्रतिनिधिहरुलाई पनि भेटेका थिए । 'उनीहरुले तलबका लागि भनेर पैसा दिन सकिन्न । बरु हामीले केही रकम दिन्छौ त्यो लगेर अमि्रसो लगाउँ कागती खेती गर त्यही बेचेर तलबमा खर्च गर भन्ने दिर्घकालिन उपाए दिएर पठाए' प्रअ थपलियाले भने । अहिले वर्षे विदा भएको स्कुल भदौ लागेपछि खोल्ने कि नखोल्ने भन्ने दोधार उत्पन्न भएको छ ।
कान्दाबाट अर्को विद्यालय यउरालीटार भन्ने ठाउँमा छ । कान्दाबाट त्यहाँ पुग्न चार घण्टा लाग्छ । पाँच कक्षा उत्तीर्ण भएपछि पनि टाढा जानको धौले धेरै विद्यार्थीले पढाइ छाड्छन् । कक्षा एक पढ्नको लागि त्यहाँ पुग्ने कोही हुँदैनन् । 'खान राखेको मानो काटेर स्कुल खोल्यौं अहिले आएर शिक्षकलाई तलब पनि दिन नसकेर बेहाल हुने भयो' सिताबहादुरले दुखेसो पोखे ।